Kiến trúc đình làng Việt – Hội Kiến Trúc Sư Việt Nam

07/02/2023 admin

Từ bao đời này, mỗi khi nhắc tới nét đẹp văn hóa của nông thôn Việt Nam, người ta luôn luôn liên tưởng tới những hình ảnh bình dị, gần gũi nhưng đã trở thành biểu tượng, nét đặc trưng không thể thiếu của làng quê. Đó chính là những hình ảnh “cây đa, bến nước, sân đình,..”

Đình làng đã gắn bó với đời sống nông dân Việt Nam từ rất lâu. Đình là nơi tận mắt chứng kiến những cảnh hoạt động và sinh hoạt, những đổi khác trong đời sống của làng quê Việt Nam. Đình còn là nơi sang trọng và quý phái, thiêng liêng, là hình tượng quyền lực tối cao của ngôi làng. Đình chính là nơi để mọi người tụ họp, hội bàn những việc làm lớn nhỏ trong làng. Không ai rõ từ khi nào đình làng đã trở thành một nơi để che chở, là nét đẹp văn hóa truyền thống trong tâm hồn của dân cư Việt Nam .
image001 6  Đình làng 150 tuổi ở Hoa Lư, Ninh Bình

Lịch sử

Ngôi đình làng với tính năng là nơi thờ thành hoàng và là nơi hội họp của dân chúng mở màn vào khoảng chừng thời Lê sơ và định hình vào thời nhà Mạc. Có lẽ sự tăng trưởng của Nho giáo vào cuối thế 15 đã cấy dần Thành hoàng vào đình làng. Nhưng lúc bấy giờ dấu vết sớm nhất của đình làng thờ Thành hoàng chỉ gặp từ thế kỷ 16 .

Trước đây đình thường chỉ có 3 gian và 2 chái. Gian giữa không có sạp, trong gian thờ Thành hoàng. Cuối thế kỷ 17 từ gian giữa và kéo dài về sau gọi là chuôi vồ, tạo cho đình làng mang kiểu chữ Đinh. Cuối thế kỷ 17, đình làng được bổ sung tòa tiền tế.

Địa điểm

Gắn liền với khu ở của dân làng, thuận đường nối với những ngõ, thôn, tuân theo nguyên tắc địa lý tử vi & phong thủy, phía trước thoáng đãng nhìn ra sông nước, có hồ nước tự nhiên hoặc tự tạo theo nguyên tắc “ Tụ thủy ” .

Bố cục

Đình làng có thể là một công trình độc lập, cũng có thể là một quần thể kiến trúc, cũng có khi kết hợp với đền thờ Phật, chùa, miếu tạo thành một quần thể lớn v.v…
Phát triển qua nhiều thời kỳ, thời sơ khai ban đầu chỉ có đại đình hình chữ nhật và hồ bán nguyệt, sau đó phát triển quy mô hơn, có nhiều thành phần hơn.

Những đình lớn quy mô đầy đủ gồm: Đại đình, hậu cung, tiền tế, tả vu hữu vu, ngoài ra có thể thêm các nhà phụ trợ. Bên cạnh đó còn có cổng và phía trước đình làng thường có sân rộng, hồ nước, cây xanh… để có thể tập hợp đông người những ngày lễ hội…
Đại đình – hậu cung tạo thành 1 trục chính, 2 bên có thêm nhà hữu, tả vu đối xứng 2 bên. Phía trước cửa đại đình thường có 2 trụ phía trước.

Đại đình là nơi hành lễ, hoạt động và sinh hoạt công cộng, hành chính nên cần khoảng trống và diện tích quy hoạnh lớn, sang trọng và quý phái, bề thế. Các đại đình thường có 5,7 gian. Mái đại đình có 2 dạng : Dạng 4 mái và dạng 2 mái, tường xây bịt 2 chái ( loại này niên đại muộn hơn ) .
Những đình có niên đại sớm thường không có tường hay vách gỗ bao quanh. Đại đình khởi đầu có dạng chữ nhất, về sau hậu cung tăng trưởng lùi phía sau tạo thành hình chữ đinh, công .
Sàn thường có 3 mức cốt bộc lộ sự phân cấp thứ hạng về ngôi thứ hay tuổi tác của làng thôn Việt Nam khi tế lễ hay hội hè … Cốt thấp nhất cách mặt đất khoảng chừng 40-60 cm, hoàn toàn có thể vì lí do cách ẩm .
image009 5

Đình Chu Quyến dạng 4 mái

Hậu cung là nơi thờ Thành hoàng làng, giữ các vật thiêng, không gian không lớn lắm nhưng kín đáo, trang nghiêm, thường không cho mọi người vào. Ban đầu thường nằm gian chính giữa, phía sau cột cái và cột quân của đình; sau này phát triển thành dạng chuôi vồ, lùi ra sau đại đình tạo thành chữ đinh hoặc nối với đại đình bằng 1 nhà cầu gọi là ống muống tạo thành hình chữ công.

Phương đình (Tiền Tế): Thường có kích thước và quy mô nhỏ hơn đại đình, mặt bằng chữ nhật hay hình vuông và đa số không có cửa vách bao quanh. Phải đến cuối thế kỷ 17 nhà Tiền tế mới xuất hiện và có nhiều vào thế kỷ 19.

Tả vu, hữu vu (Nhà hành lang bên trái và bên phải): Là không gian có mái che, không có tường bao xung quanh, nếu có cũng chỉ bao xung quanh, mặt chính để hở.

image011 3       Đình có mặt bằng chữ nhật (hình trái), Đình có mặt bằng kiểu chữ công (hình phải)

Kiến trúc của đình làng

Tên gọi các bộ phận

Nhìn từ phía ngoài mái đình có tỉ lệ đồ sộ, chiếm 2/3 chiều cao khu công trình, 4 góc xòe rộng, uốn lượn nhẹ nhàng, đặt trên hệ cột to khỏe, vững chãi .
Bờ nóc hơi võng, có khi 2 đầu nhô cao nghều ra ngoài như hình con thuyền lớn. Trên 2 đầu bờ nóc được đắp hình con Kìm Lạc long thủy quái, ở giữa bờ nóc hình lưỡng long chầu nguyệt ( hình thức này sang thời Nguyễn mới phổ cập ), bờ chảy đắp những con xô lân, phượng …

Bốn góc mái nhô cao với các đầu đao cong vút đan cài ở 4 góc tạo nên những nét duyên dáng nhưng không kém phần khỏe khoắn cho ngôi đình.
Một điều rất thú vị theo các nhà nghiên cứu như TS.Nguyễn Hồng Kiên, PGS.TS Trần Lâm Biền là trước thế kỷ 17 không có góc đao réo cong bằng kết cấu gỗ (4 góc mái cong có thể bằng hình thức khác), lúc này tàu mái chỉ là chiếc hoành cuối cùng. Vì ở các ngôi chùa hay đình có niên đại sớm, đầu bảy không có lỗ mộng của tàu mái.
Các cột đình thường để mộc, bào nhẵn, cũng có những đình làng cột cái được sơn son thiếp vàng, trang trí rồng mây.

Bộ khung kết cấu

Bộ khung cấu trúc gỗ khớp nối bằng mộng cực kỳ linh động, hoàn toàn có thể tháo dỡ lắp ở vị trí mới. Tính đơn thuần, thống nhất, tính nổi bật và tính tiêu chuẩn thấy rõ trong bộ khung gỗ chịu lực của khu công trình. Hệ cấu trúc gỗ, link bằng mộng : Cột, xà, kẻ, bảy, bộ vì kèo chồng giường hay giá chiêng, hoặc giá chiêng tích hợp chồng giường .
Là mô hình kiến trúc công cộng nên cần khoảng trống lớn, bộ vì gồm 6 hàng cột lớn đứng thẳng trên những bệ đá bằng sức nặng của mái và những mối link. Khoảng cách những cột xác lập theo số lượng khoảng chừng hoành. Kiểu thượng tam – hạ tứ ( vì nóc trên cùng mỗi bên có 3 khoảng chừng hoành, vì nách mỗi bên có 4 khoảng chừng hoành ), thượng tứ – hạ ngũ ( vì nóc mỗi bên có 4 khoảng chừng hoành, vì nách mỗi bên có 5 khoảng chừng hoành ), thượng ngũ – hạ ngũ ( vì nóc mỗi bên có 5 khoảng chừng hoành, vì nách mỗi bên có 5 khoảng chừng hoành ). Vì nóc có hình tam giác cân đặt trên 2 cột cái, nách có hình tam giác vuông đặt trên cột cái và cột quân. Khoảng cách những hoành quy ước là a, thì chiều cao b = 2/3 a, đường xiên c hay còn gọi là khoảng chừng chảy .

Đình làng là nơi lưu giữ tâm hồn người
Việt và trí tuệ người Việt. Ngôi đình là một sự chuyển hóa và tái hiện lại
trung thực thế giới quan của người nông dân Việt nam qua bao thế hệ. Đó là mối
quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với cấu trúc xã hội làng
xã Việt cổ đến cách ứng xử với môi trường tự nhiên, tất cả những khái niệm “vô
hình” được “phiên dịch” và “tái hiện” trong bộ khung gỗ chắc chắn mà linh hoạt,
trong cấu trúc không gian thoáng mở mà tầng bậc, trong chủ đề trang trí mộc mạc
mà tinh tế. Đình là một di sản phi vật thể và vật thể vô giá cần được lưu giữ
và bảo tồn.

Tổng hợp | Đàm Thủy

XEM THÊM:

Sửa Tủ Lạnh

Trung Tâm Bảo Hành

Alternate Text Gọi ngay