Sử dụng côn trùng làm thức ăn chăn nuôi: Xu hướng và triển vọng (P1) – Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam

[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Sử dụng côn trùng làm thức ăn chăn nuôi ngày càng phát triển trên thế giới và là một hướng đi có nhiều tiềm năng ở Việt Nam. Mục tiêu của bài viết này là khái quát và đánh giá đặc điểm sinh học, giá trị dinh dưỡng và tiềm năng sử dụng một số loài côn trùng ăn được làm thức ăn chăn nuôi. Ấu trùng ruồi lính đen, sâu bột, nhộng tằm, châu chấu và dế là những loài được sử dụng phổ biến với nhiều tiềm năng về mặt dinh dưỡng (hàm lượng protein thô 42,1-63,3%, chất béo thô 8,5-36%, giàu lysine và threonine). Bổ sung hoặc thay thế (một phần hoặc hoàn toàn) bột cá hoặc bột đậu tương bằng bột côn trùng trong khẩu phần ăn của gia cầm và lợn cho kết quả tương đương hoặc tốt hơn về năng suất cũng như chất lượng thịt. Cần lưu ý giảm tối đa một số nguy cơ liên quan đến an toàn vệ sinh (nhiễm khuẩn, độc tố, kim loại nặng) trong quá trình nuôi, thu hoạch, chế biến và bảo quản côn trùng. Cần tiếp tục đánh giá tiềm năng cũng như hiệu quả sử dụng một số loài côn trùng trên các đối tượng vật nuôi khác nhau nhằm phát triển nguồn protein mới, an toàn, giá thành phù hợp.

Từ khóa: Côn trùng ăn được, Nuôi côn trùng, Sinh khối côn trùng, Thức ăn giàu protein

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Nước Ta đang là nước có sản lượng thức ăn chăn nuôi lớn nhất khu vực Khu vực Đông Nam Á. Mặc dù là quốc gia sản xuất thức ăn chăn nuôi lớn của khu vực nhưng Nước Ta vẫn chưa tự chủ được nguồn nguyên vật liệu và hầu hết phải nhập khẩu ngũ cốc, thức ăn giàu protein, phụ gia lên tới hàng tỷ USD mỗi năm. Đặc biệt, giá nguyên vật liệu thức ăn chăn nuôi quốc tế tăng cao đã khiến thức ăn chăn nuôi tại Nước Ta thời hạn gần đây phải kiểm soát và điều chỉnh tăng. Chính vì thế, việc tăng trưởng nguồn thức ăn sẵn có và những nguồn thức ăn mới để sửa chữa thay thế một phần nguồn nguyên vật liệu nhập khẩu, nhất là nguồn thức ăn giàu protein đang là một hướng đi thiết yếu và hứa hẹn nhiều tiềm năng trong tương lai .Nuôi côn trùng vừa giúp giải quyết và xử lý một lượng lớn chất thải hữu cơ, vừa tạo ra một nguồn thức ăn chăn nuôi có nhiều tiềm năng. Côn trùng là sinh vật máu lạnh nên hoàn toàn có thể nuôi trên nền những loại chất thải hữu cơ và có hiệu suất cao cao trong chuyển hóa thành nguồn thức ăn giàu dinh dưỡng ( Makkar và cs., năm trước ). Côn trùng được biết đến là nguồn sinh học cấp thấp giàu protein và được coi là một nguồn protein thay thế sửa chữa tiềm năng cho bột cá và bột đậu nành và chứa những hoạt chất khác ( axit béo không bão hòa mạch dài, khoáng và vitamin, .. ) thiết yếu trong chăn nuôi ( Veldkamp và cs., 2012 ; Khan, 2018 ; DeFoliart, 1997 ). Trong những năm gần đây, việc sử dụng côn trùng như : ấu trùng ruồi lính đen, sâu bột, giun đất, nhộng tằm, châu chấu và dế như một thành phần giàu protein bền vững và kiên cố trong thức ăn cho lợn và gia cầm đang trở thành xu thế ở nhiều nước. Ở Nước Ta, côn trùng nằm trong hạng mục nguyên vật liệu thức ăn được phép sử dụng làm thức ăn chăn nuôi ( Thông tư số 21/2019 / TT-BNNPTNT ngày 28 tháng 11 năm 2019 ( Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, 2019 ) .Mục đích của bài viết này là nhìn nhận đặc thù sinh học, tiềm năng về mặt dinh dưỡng, tình hình và triển vọng sử dụng một số ít loại côn trùng phổ cập lúc bấy giờ như một nguồn thức ăn giàu protein trong chăn nuôi lợn và gia cầm, từ đó góp thêm phần xu thế trong thực tiễn sản xuất chăn nuôi ở nước ta .

2. ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC MỘT SỐ LOÀI CÔN TRÙNG ĂN ĐƯỢC

2.1. Số lượng và phân loại các loài côn trùng ăn được

Về số lượng những loài côn trùng ăn được, van Huis và cs., 2013 cho biết có trên 1900 loài côn trùng ăn được đã được ghi nhận là sử dụng làm thực phẩm. Theo hạng mục mới công bố gần đây bởi Jongema ( 2017 ) thì có trên 2300 loài côn trùng ăn được, thuộc 18 bộ sống ở cả dưới nước và trên cạn. Chúng phân bổ ở nhiều nơi trên toàn cầu, trong đó ở châu Phi là 524 loài, châu Á là 349 loài, châu Mỹ là 679 loài, châu Đại dương là 152 loài và châu Âu chỉ có 41 loài. Các loài côn trùng hoàn toàn có thể được thu bắt từ tự nhiên hoặc nuôi ở những trang trại. Ở Nước Ta, số lượng những loài côn trùng ăn được đã được xác lập là 24 loài thuộc 18 họ khác nhau và thuộc 8 bộ ( DeFoliart, 1997 ) .Về phân loại, theo tác giả Rumpold và Schlüter ( 2013 ) cho biết côn trùng thuộc phân ngành giáp xác ( Crustaceans ) thuộc lớp động vật hoang dã chân khớp ( arthropods ) với trên 1 triệu loài khác nhau. Các loài côn trùng hoàn toàn có thể chia theo những bộ như : Bộ ruồi ( Diptera ) ( như ruồi lính đen ( black soldier fly ), ruồi nhà ( housefly ) ; bộ cánh cứng ( như sâu bột mealworm ), bộ không chân ( Megadrilacea ) như giun đất ( earthworm ), bộ cánh vẩy ( Lepidoptera ) như nhộng tằm ( silkworm ) và bộ cánh thẳng ( Orthoptera ) như châu chấu ( locust ) và dế ( cricket ). Theo van Huis và cs. ( 2013 ) trong số hơn 2000 loài côn trùng ăn được thì những loài bọ cánh cứng chiếm 31 %, những loài sâu và bướm là 18 %, những loài ong, kiến là 14 %, những loài châu chấu và dế là 13 %. Trong khoanh vùng phạm vi bài viết này, chúng tôi sẽ tập trung chuyên sâu vào 1 số loài đã và đang được nuôi ở nước ta hoặc có tiềm năng tăng trưởng để làm thức ăn chăn nuôi, gồm có ấu trùng ruồi lính đen, sâu bột, nhộng tằm, châu chấu và dế .

2.2. Ấu trùng ruồi lính đen (Hermetiaillucens)

Ấu trùng ruồi lính đen

Ấu trùng ruồi lính đenRuồi lính đen ( H. illucens Linnaeus 1758 ) thuộc họ ruồi đen ( Stratiomyidae ) có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới gió mùa, cận nhiệt đới và nơi có nhiệt độ ấm thuộc châu Mỹ. Kể từ những năm 1940, cùng với sự tăng trưởng giao thương mua bán giữa những nước mà loài ruồi lính đen này phân bổ ở nhiều vùng trên toàn cầu ( Makkar và cs., năm trước ) .Về đặc thù ngoại hình, ruồi lính đen trưởng thành có màu đen, hình dạng khung hình giống con tò vò và có chiều dài khung hình là 15-20 mm, hoàn toàn có thể lên tới 27 mm, chiều rộng là 6 mm và nặng tới 220 mg vào quy trình tiến độ cuối của ấu trùng ( Makkar và cs., năm trước ) .

Ruồi lính đen thành thục sau khoảng 2 tháng trong điều kiện lý tưởng nhưng giai đoạn ấu trùng kéo dài tới 4 tháng nếu thiếu thức ăn. Vào cuối giai đoạn ấu trùng, chúng sẽ không thu nhận thức ăn, giữ cho đường tiêu hóa của chúng sạch và bắt đầu lột xác (Hardouin & Mahoux, 2003, dẫn theo Makkar & cs., 2014). Ấu trùng có khả năng thu nhận thức ăn rất nhanh, chúng tiêu hóa từ 25 tới 500 mg thức ăn dạng tươi/ấu trùng/ngày và có thể chuyển hóa rất nhiều loại chất thải hữu cơ như: phụ phẩm rau, quả, bã cà phê, bã lên men các loại ngũ cốc, phụ phẩm từ chế biến cá, và chủ yếu ở phân gia súc và phân người (van Huis & cs., 2013, Hardouin & Mahoux, 2003, dẫn theo Makkar & cs., 2014). Ruồi lính đen là loài có khả năng chống chịu rất tốt với các điều kiện môi trường không thuận lợi như: khô hạn, thiếu thức ăn, thiếu oxy (Diener & Christian Zurbrügg, 2011). Ngoài ra, ruồi trưởng thành thường không ăn thức ăn (mà chủ yếu phụ thuộc vào lượng chất béo dự trữ ở giai đoạn ấu trùng) và không mang các mầm bệnh (Makkar & cs., 2014). Ruồi trưởng thành cũng không bị thu hút bởi nơi ở của con người hay các loại thực phẩm và cũng được coi là loài không gây hại (van Huis & cs., 2013). Vì vậy, ấu trùng ruồi lính đen rất phù hợp để phân hủy các loại chất thải hữu cơ và tạo ra nguồn protein có thể sử dụng làm thức ăn chăn nuôi.

2.3. Sâu bột mealworm (Tenebriomolitor)

Sâu bột mealworm ( Tenebrio molitor ) là ấu trùng của hai loài bọ cánh cứng màu đen ( darkling beetles ) thuộc họ Tenebrionidae là loài bọ màu vàng ( T. molitor Linnaeus, 1758 ) và loại nhỏ hơn và ít phổ cập hơn là bọ nhỏ màu đen ( Tenebrio obscurus Fabricius, 1792 ). Sâu bột thuần chủng có ở châu Âu và lúc bấy giờ phân bổ ở nhiều nơi trên toàn cầu ( Makkar và cs., năm trước ) .Vòng đời của loài bọ màu vàng ( T.molitor Linnaeus, 1758 ) tương đối dài, từ 280 – 630 ngày. Ấu trùng sẽ nở sau 10-12 ngày ( ở 18-20  C ) và thành thục sau 1 số ít tiến trình ( 8-20 ngày ), thường là sau 3-4 tháng ( ở nhiệt độ thiên nhiên và môi trường ), nhưng quy trình tiến độ ấu trùng hoàn toàn có thể lê dài tới 18 tháng. Ấu trùng trưởng thành có màu vàng nâu nhạt, dài 20-32 cm và nặng 130 – 160 mg. Giai đoạn nhộng thường lê dài 7-9 ngày ở 25  C hoặc hoàn toàn có thể tới 20 ngày nếu nhiệt độ môi trường tự nhiên thấp hơn. Bọ trưởng thành hoàn toàn có thể sống tới 2 hoặc 3 tháng ( Makkar và cs., năm trước ). Loài bọ màu vàng ( T.molitor ) gây hại cho những loại hạt và bột ngũ cốc, kho dự trữ lương thực nhưng do quần thể thường có số lượng không nhiều nên ít gây mối đe dọa nghiêm trọng. Chúng cũng hoàn toàn có thể tiêu hóa được thịt, lông vũ và nhiều loại chất hữu cơ khác ( Ramos-Elorduy và cs., 2002 ). Sâu bột thường rất dễ nhân giống và dễ nuôi, với hàm lượng protein cao nên chúng thường được nuôi để làm thức ăn cho động vật hoang dã cảnh, gồm có cả những loài chim, bò sát, động vật hoang dã nhỏ có vú, lưỡng cư và cá. Do là loài ăn tạp nên sâu bột có năng lực chuyển hóa những loại chất thải, nhất là phụ phẩm từ cây cối và tạo nguồn thức ăn giàu protein, giàu chất béo và nguồn năng lượng trong một thời hạn tương đối ngắn .

2.4. Nhộng tằm (silkworm)

Theo tác giả Makkar và cs. ( năm trước ), có 1 số ít loài nhộng tằm đã được phát hiện, gồm có : Bombyx mori Linnaeus, 1758 [ Bombycidae ] ; Antheraea assamensis Helfer, 1837 ; Antheraea mylitta ( Drury, 1773 ) ; Antheraea paphia Linnaeus, 1758 ; Samia cynthia ricini [ Saturniidae ]. Tằm là một dạng sâu của bướm được nuôi để sản xuất tơ. Trong những loài trên thì loài Bombyx morilà thông dụng nhất, sản xuất tới 90 % sản lượng tơ trên toàn quốc tế .Về đặc thù sinh học của loài bướmBombyx mori, tác dụng điều tra và nghiên cứu của Patel và cs. ( 2013 ) cho thấy loài bướm này đẻ trứng được bọc ở trong nang ( kén ) dẻo, hình elip và có màu trắng đục. Thời gian trứng nở trung bình là 8,32 ngày và tỷ suất nở là 91,6 %. Giai đoạn sâu ( tằm ) lê dài 24,44 ngày trong khi quy trình tiến độ nhộng lê dài 12,54 ngày và khối lượng nhộng trung bình là 0,62 g. Trung bình mỗi thành viên bướm đẻ khoảng chừng 269 trứng trong cả cuộc sống của chúng .Bột nhộng tằm được coi là nguồn thức ăn tương thích với loài dạ dày đơn ( như gia cầm, lợn, cá ) và cũng hoàn toàn có thể cho gia súc nhai lại. Do tằm thường được nuôi để lấy tơ nên một lượng lớn phụ phẩm kén thải ra có rủi ro tiềm ẩn gây ô nhiễm môi trường tự nhiên. Vì vậy, sử dụng nguồn phụ phẩm kén này làm thức ăn chăn nuôi hoặc sản xuất những mẫu sản phẩm có giá trị sinh học khác như : chitin, protein, dầu và axit béo là giải pháp giúp giảm ô nhiễm môi trường tự nhiên .

2.5. Châu chấu (locusts) và dế (crickets)

Châu chấu ( đa phần là họ Acrididae và Pyrgomorphidae ) và dế ( đa phần là họ Gryllidae ) là những loài côn trùng thuộc bộ cánh thẳng, trong đó có trên 80 loài hoàn toàn có thể ăn được tìm thấy ở châu Phi, Nam Mỹ và châu Á. Châu chấu là một nhóm gồm nhiều loài, sống thành từng đàn và di cư khi tỷ lệ đàn cao ( Makkar và cs., năm trước ). Đây là những loài côn trùng có rủi ro tiềm ẩn gây hại cho cây xanh nếu không được trấn áp tốt .Theo Burrows ( 1997 ) châu chấu gồm khoảng chừng 12 loài với sự khác nhau về ngoại hình và tập tính. Khi còn là ấu trùng chưa trưởng thành, chúng không có cánh và không hề bay được. Khi trưởng thành, chúng hoàn toàn có thể bay ở khoảng cách xa thành từng đàn. Trứng của chúng được đẻ ở dưới đất khí ẩm vào mùa mưa và phôi được tăng trưởng ở dưới lớp đất mặt phẳng, khi con non nở ra sẽ bò lên trên mặt phẳng nhưng cánh vẫn chưa thể bay được. Chúng chỉ hoàn toàn có thể bay được khi cánh tăng trưởng vừa đủ ở quy trình tiến độ cuối của con non. Thời gian tăng trưởng tiến trình con non giao động từ vài tuần cho tới 6 tháng phụ thuộc vào vào điều kiện kèm theo thiên nhiên và môi trường ( trong điều kiện kèm theo có trấn áp của phòng thí nghiệm là 6 tuần ). Kích thước khung hình con cháu lúc trưởng thành dài 90 mm, khối lượng là 2,5 – 3,5 g trong khi con đực nhỏ hơn là 75 mm chiều dài và khối lượng 1,5 – 2,0 g .Dế là côn trùng thuộc họ Gryllidae với 2455 loài thuộc 14 phân họ và 333 giống. Chân của chúng có 3 đốt và hoàn toàn có thể nhảy. Cơ thể của chúng có chiều dài từ 1 hoặc 2 mm cho tới trên 50 mm. Ngày nay, dế phân bổ ở khắp những vùng trên toàn cầu ( từ vĩ tuyến 550 bắc tới 550 nam ). Dế là loài đẻ nhiều trứng, trứng của chúng được đẻ trong hang đất, rễ cây. Sau khi nở ra, con non sẽ trải qua từ 5 tới 12 lần lột xác cho tới khi trưởng thành. Đa số những loài dế ăn được những loại thức ăn có nguồn gốc động vật hoang dã và thực vật ( Alexander, 1968 ) .

Đặng Thúy Nhung*, Nguyễn Thị Xuân, Hán Quang Hạnh, Vũ Đình Tôn

Khoa Chăn nuôi, Học viện Nông nghiệp Nước Ta* Tác giả liên hệ : nhungthuydang@vnua.edu.vn

Source: https://suachuatulanh.edu.vn
Category : Nhà Cửa