Đôi nét về nghệ thuật kiến trúc, trang trí chùa Khmer Nam bộ
Vị trí của những ngôi chùa thường kiến thiết xây dựng trên một khu đất rộng, nơi được cho là có tụ linh khí của đất trời và còn tuân thủ một số ít nguyên tắc trong triết lý Phật giáo Tiểu thừa, cũng như phong tục tập quán của người Khmer. Ngoài ra, những chùa cũng trồng nhiều loại cây tạo bóng mát như cây thốt nốt, cây sao hay cây dầu …
Phần tổng thể công trình kiến trúc của ngôi chùa đều có gồm: hàng rào, cổng chùa, chánh điện, nhà sala, nhà tăng, nhà thiêu, tháp để cốt… Toàn bộ giá trị của nghệ thuật kiến trúc tập trung chủ yếu nhất ở ngôi chánh điện, được xây dựng ở vị trí trung tâm và nền cao hơn so với các công trình khác.
Chánh điện quay mặt về hướng Đông, vì người Khmer ý niệm rằng, Đức Phật ngự ở hướng Tây mặt nhìn về hướng Đông để cứu độ chúng sinh, ban phúc. Chánh điện còn là nơi tiêu biểu vượt trội của nghệ thuật và thẩm mỹ kiến trúc, chạm khắc trang trí của người Khmer. Vì vậy, chánh điện phải được kiến thiết xây dựng theo đúng quy cách, kích cỡ nhất định như : chiều dài bằng hai lần chiều rộng, chiều cao bằng chiều dài, mái và thân là hai phần bằng nhau và có hàng lang bao quanh điện. Chính điện có 4 cửa chính ở hai hướng Đông – Tây cùng 7 hoặc 9 hành lang cửa số ở hướng Nam và Bắc. Kết cấu kiến trúc chính điện là hỗn hợp gỗ, gạch ngói, hai hàng cột cái bằng gỗ quý dựng cao ở giữa, những lực đều dồn lên 2 hàng cột này và áp vào những đầu trụ trốn đặt trên xà ngang nối giữa hai đầu cột cái, tạo thành bộ mái ở giữa chính điện cao nghều. Từ đầu những cột cái, những kèo và xà vách nối ra tường xây xung quanh tạo lớp mái thứ hai và lớp mái thứ ba ra đầu cột hiên, bịt kín hiên chạy. Nhìn những chánh điện chùa Khmer với bộ mái ba lớp, những góc đầu đao đuôi rồng cao ráo uốn lượn cho ta cảm xúc mềm uyển chuyển, tạo thông thoáng nhiều ánh sáng bên trong chùa .
Cổng chùa Bốn Mặt ( Châu Thành – Sóc Trăng )
Người Khmer ý niệm hình tam giác mang ý nghĩa biểu trưng của số lượng 3 như : Phật – pháp – tăng ; Quá khứ – hiện tại – tương lai, … Không những thế, những hành lang cửa số và cột chùa là những số lượng 3 – 5 – 7 – 9. Trên bàn thờ cúng Phật có lọng 3 tầng biểu lộ tam bảo, 5 tầng biểu lộ 5 hóa thân của Phật, 7 tầng là phải qua 7 kiếp người mới chết, số 9 là số khoảng trống nhà chùa. Như vậy tổng thể và toàn diện ngôi chùa được quy vào một tam giác cân như một quy ước có tính tượng trưng triết học .
Trong hình tam giác làm cho ngôi chùa thêm phần cứng cáp và chắc như đinh được phối hợp với những môtíp trang trí hoa văn tỉ mỉ, tinh xảo, phong phú và phong phú và đa dạng, tạo thành một tổng hợp lớn không tách rời nhau giữa trang trí và kiến trúc .
Các vách tường bên trong gian chánh điện, nghệ nhân vẽ kín những bức tranh kể về cuộc sống của Đức Phật từ lúc sơ sinh cho đến khi tu thành Phật. Trên trần nóc chánh điện cũng được vẽ tả về cảnh giao đấu giữa những Tiên nữ và Chằn hoặc cảnh Tiên làm lễ, cảnh Ápsara dâng hoa …Ở vị trí bệ thờ tượng Phật Thích Ca, có bệ tượng tòa sen chia thành nhiều cấp, trang trí rất tỉ mỉ, kỷ lưỡng. Trên tòa sen là tượng Phật đặt ở chính giữa. Về mô típ tượng Phật, được thờ phổ biến nhất là lúc Phật đắc đạo ngồi tham thiền (đất chúng giám). Mô típ được dùng để thờ phổ biến thứ hai là tượng Phật trong tư thế đứng thẳng, cứu độ chúng sinh. Tượng mặc áo cà sa buông thõng, phủ kín lưng. Tay phải của Phật buông xuôi bên hông, tay trái đưa về phía trước ngực, lòng bàn tay hướng ra, các ngón tròn, dài thẳng hướng lên trên. Trong lòng bàn tay thường có một đường xoắn ốc là quí tướng của Phật.
Ở những ngôi chùa Khmer Nam Bộ, việc điêu khắc – trang trí rất được chú trọng và được dùng khắp mọi chỗ như góc mái, cột, diềm mái … Ở mặt tường ngoài và những cột của chánh điện được đắp nổi đắp nổi, tượng tròn hoặc chạm khắc, biểu lộ những hình tượng Reahu ( Hổ phù ), Tiên nữ, chim thần Kâyno, Chằn ( Yeak ) …
Đặc biệt nhất trong những hình tượng này là mô típ trang trí Reahu và mô típ Chằn. Reahu được bộc lộ là mặt một quái vật hung tàn với đôi mắt trợn trừng, rình rập đe dọa, vành miệng rộng, nhe hai hàm răng nhọn lởm chởm, đang nuốt mặt trăng. Reahu được trang trí ở nhiều nơi như trên cổng vào chùa, trên vòm mặt tiền ngôi chính điện, trên vòm cửa ra vào và thậm chí còn ở ngay cả bệ tượng Phật. Mô típ Chằn cũng là đại biểu lực lượng tà, phá hoại Phật Pháp. Chằn được biểu lộ dưới dạng một người to lớn, khỏe mạnh, vẻ mặt dữ tợn, mình mặc giáp trụ, tay cầm chày vồ đứng gác ở cổng chùa .
Đưa hai mô típ Reahu và Chằn vào trang trí nơi cửa Phật với ngụ ý muốn tôn lên ý nghĩa sâu sa của triết lý nhân đạo cao quý Phật Giáo : cái xấu, cái ác cũng không phải là một lực lượng đáng sợ, đáng loại trừ. Với thế lực tuyệt đối, vô biên, với tấm lòng nhân đạo cao quý của Đức Phật thì cái xấu, cái ác cũng vẫn được cải biến, để trở về Giao hàng cho cái thiện, cái có ích. Nhìn vào những hình tượng trang trí này, tất cả chúng ta sẽ nhận ra nét đặc trưng về tín ngưỡng dân gian và Bàlamôn là những tín ngưỡng và tôn giáo có trước đạo Phật trong đời sống tâm linh của người Khmer .
Chánh điện chùa Kh’leang
Quan sát từ mái chùa nhìn xuống, với những góc 60 độ, 120 độ kết hợp với hàng cột hiên thanh thoát vuông góc với mặt nền chùa. Sức nặng của mái chùa được giảm nhẹ bằng lối xử lý hai cấp mái, kết hợp với hàng cột hiên, tam cấp nền chắc chắn và tỉnh liên hoàn với nhau. Có thể nói tổng thể kiến trúc ngôi chùa như một tác phẩm điêu khắc. Với ba phần cơ bản là: mái, cột – thân chùa – nền, tam cấp là ba phần khối: thực- hư – thực hoặc đặc – loãng – đặc, khối: dương – âm và dương.
Riêng phần đỉnh nóc ngôi chánh điện, mỗi đỉnh góc mái thường được đắp một khúc đuôi rắn dài, cong vút, uốn mềm mại và mượt mà. Hai khoảng chừng trống ở hai đầu hồi được bịt bằng hai tấm gỗ hình tam giác, được chạm khắc rất công phu người Khmer gọi là “ Hô cheang ”. Trên những bờ dãy giáp mi của những nếp mái thường được đắp những tượng rồng ( rồng Khmer ), đầu rồng ở dạng kép nằm ở ngay vị trí những góc đao của mái, thân rồng nằm xoãi dài theo bờ dãy với hàng vi sống lưng được tỉa rõ từng cái, uốn cong ngược lên như những ngọn lửa. Sự phối hợp giữa đầu, thân và đuôi rồng tạo nên hình ảnh những chiếc thuyền đua bơi .
Trong kinh Phật, người Khmer tin rằng rồng là con vật thiêng tự biến thành thuyền đưa Phật vượt sông đi giảng kinh cứu độ chúng sinh. Đưa rồng lên mái chùa, người Khmer cầu mong Đức Phật dừng chân lại ở ngôi chùa của họ để ban phúc cho mọi người. Ở một số ít chùa, trên chính giữa nóc chùa còn dựng thêm một tháp nóc. Tháp nóc hình quả chuông úp, gồm nhiều tầng, trên đỉnh đặt tượng đầu thần bốn mặt ( Mahaprum ). Đó là vị thần đại biểu cho sự mưu trí, bốn mặt nhìn ra bốn phía để biết hết mọi việc trên đời. Trên đầu tượng là một tháp nhọn, cao nghều như một mũi tên cắm vào không trung. Tất cả đã tạo nên một vẻ đẹp riêng rất độc lạ của ngôi chánh điện. Một hình dáng đồ sộ, lộng lẫy, nhưng không nặng nề mà như một sự vươn cao, thanh thoát. Có thể nói chùa Khmer Nam bộ là một khối tổng thể và toàn diện của sự độc lạ, giàu giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật, tạo nên nét đặc trưng riêng. / .
LP
Source: https://suachuatulanh.edu.vn
Category : Nhà Cửa
