Tử Cấm Thành – Wikipedia tiếng Việt

07/02/2023 admin

Tử Cấm Thành (tiếng Trung: 紫禁城; bính âm: Zǐjìnchéng) là một khu phức hợp cung điện ở khu Đông Thành thuộc Bắc Kinh, Trung Quốc, với tổng diện tích 720.000 mét vuông (180 mẫu). Dù là khu phức hợp cung điện lớn nhất thế giới, nhưng tại Trung Quốc, vẫn có các công trình hoàng gia khác vượt xa Tử Cấm Thành về quy mô, cụ thể là Trung Nam Hải rộng 6,1 km2 (1.500 mẫu Anh) nằm ngay phía tây Tử Cấm Thành, Di Hòa Viên rộng 2,9 km² ở quận Hải Điến, Bắc Kinh và Tị Thử Sơn Trang rộng 5,6 km2 (1.400 mẫu Anh) ở Thừa Đức, Hà Bắc. Tử Cấm Thành nằm ở trung tâm Hoàng Thành Bắc Kinh, còn Hoàng Thành thì được xây dựng xung quanh khu phức hợp cung điện. Bao bọc Tử Cấm Thành là nhiều khu vườn và đền đài hoàng gia sang trọng. Trong đó có Công viên Trung Sơn rộng 54 mẫu, Đền thờ Tiên đế, Công viên Bắc Hải rộng 171 mẫu và Công viên Cảnh Sơn rộng 57 mẫu.

Ngày nay, Tử Cấm Thành gồm có Bảo tàng Cố cung, từng là hoàng cung và nơi cư trú mùa đông của những Hoàng đế Nước Trung Hoa từ thời nhà Minh ( mở màn từ Vĩnh Lạc Đế ) tới cuối thời nhà Thanh, từ năm 1420 đến năm 1924. Đây vừa là nhà của những Hoàng đế cùng mái ấm gia đình, vừa là TT nghi lễ và chính trị của cơ quan chính phủ Trung Quốc trong suốt 500 năm .Được thiết kế xây dựng từ năm 1406 đến năm 1420, Tử Cấm Thành gồm 980 tòa nhà, [ 2 ] được cho là có 9.999 phòng và chiếm diện tích quy hoạnh 72 ha ( hơn 180 mẫu ). [ 3 ] [ 4 ] Cung điện vật chứng cho sự xa hoa của nơi mà những Hoàng đế Nước Trung Hoa từng sinh sống, đồng thời biểu lộ rõ nét kiến trúc cung đình truyền thống lịch sử Trung Quốc, [ 5 ] tác động ảnh hưởng đến sự tăng trưởng văn hóa truyền thống, kiến trúc ở Đông Á cũng như nhiều nơi khác. Không những được UNESCO công nhận là Di sản quốc tế vào năm 1987, [ 5 ] Tử Cấm Thành còn được tổ chức triển khai này xếp vào list những khu công trình kiến trúc cổ bằng gỗ được bảo tồn lớn nhất quốc tế .

Từ năm 1925, Tử Cấm Thành thuộc quyền quản lý của Bảo tàng Cố Cung, nơi có một bộ sưu tập phong phú các tác phẩm nghệ thuật, hiện vật, được tập hợp dựa trên các bộ sưu tập thời Minh, Thanh. Một phần bộ sưu tập trước đây của Bảo tàng Cố cung hiện đang nằm trong Bảo tàng Cố cung Quốc gia ở Đài Bắc. Cả hai bảo tàng kể trên đều xuất thân từ cùng một tổ chức nhưng đã bị phân tách sau cuộc Nội chiến Trung Quốc. Từ năm 2012, Tử Cấm Thành đón trung bình 14 triệu du khách mỗi năm[6] và đón hơn 19 triệu du khách riêng trong năm 2019,[7] có thể nói rằng đây là bảo tàng bận rộn để đón khách du lịch nhất thế giới.[8] Với giá trị ước tính hơn 70 tỷ đô la Mỹ, Tử Cấm Thành trở thành cung điện và phần đắt đỏ nhất trên toàn thế giới.[9]

Trong tiếng Anh, tên gọi thông dụng của khu phức hợp cung điện này là “Forbidden City” được dịch từ tên gốc Tử Cấm Thành (tiếng Trung: 紫禁城; bính âm: Zǐjìnchéng; nghĩa đen: “Tòa thành cấm màu tím”). Tử Cấm Thành chính thức xuất hiện lần đầu vào năm 1576. Một cái tên tiếng Anh khác có nguồn gốc tương tự là “Forbidden Palace”.[11]

“Tử Cấm Thành” mang nhiều tầng ý nghĩa. Tử, tức “màu tím”, tượng trưng cho sao Bắc Cực — thường được người Trung Quốc xưa gọi là sao Tử Vi — được xem như nơi ở thiên giới của Ngọc Hoàng Thượng Đế. Vùng thiên thể xung quanh, Tử Vi Viên (tiếng Trung: 紫微垣; bính âm: Zǐwēiyuán), là địa hạt của Ngọc Hoàng và gia đình. Tử Cấm Thành, nhà của Hoàng đế trên mặt đất, sẽ là đối trọng với Tử Vi Viên nơi trần thế. Cấm, hay “cấm đoán“, ám chỉ thực tế rằng không có ai có thể ra vào cung điện nếu không được hoàng đế cho phép. Thành nghĩa là thành phố. Ngày nay, trong tiếng Trung, Tử Cấm Thành thường được biết đến với danh xưng Cố cung (故宫), nghĩa là “Cung điện cũ”.[a][15] Bảo tàng nằm trong Tử Cấm Thành thì được đặt tên là “Bảo tàng Cố cung” (tiếng Trung: 故宫博物院; bính âm: Gùgōng Bówùyùan).[16] Vào thời nhà Minh và nhà Thanh, người ta còn gọi Tử Cấm Thành là Đại Nội (大内) hoặc “cung thành” (宫城).

Tử Cấm Thành được mô tả trong một bức tranh thời nhà Minh
Vào đầu triều đại nhà Minh, kinh đô được đặt tại phủ Ứng Thiên, Nam Kinh. Niên hiệu Kiến Văn, Yến Vương Chu Đệ từ Bắc Bình phát động Chiến dịch Tĩnh Nan. Năm 1403, Chu Đệ lật đổ cháu mình là Minh Huệ Đế và trở thành Hoàng đế tiếp theo của nhà Minh, lấy niên hiệu là Vĩnh Lạc. Ông quyết định hành động dời đô từ Nam Kinh tới Bắc Bình ( đã được đổi tên thành Bắc Kinh sau khi ông lên ngôi ), và cho khởi công Tử Cấm Thành vào tháng 7 năm 1406. Chủ trì thiết kế xây dựng khu công trình gồm Trần Khuê, Công bộ Thị lang Ngô Trung, Hình bộ Thị lang Trương Tư Cung, kiến trúc sư Thái Tín. Những nghệ nhân nổi tiếng như thợ điêu khắc đá Lục Tường, thợ nề Dương Thanh và nhiều nghệ nhân khác đã đến Bắc Kinh vào tháng 5 năm đó. [ 19 ]

Quá trình xây dựng Tử Cấm Thành mất 14 năm, huy động tới hơn một triệu nhân công. Vật liệu được sử dụng bao gồm toàn bộ gỗ quý trinh nam (tiếng Trung: 楠木; bính âm: nánmù) từ các khu rừng phía tây nam Trung Quốc và đá cẩm thạch lớn từ các mỏ đá gần Bắc Kinh.[21] Các đại điện lớn được lát nền bằng “gạch vàng” (tiếng Trung: 金磚; bính âm: jīnzhuān), loại gạch nung đặc biệt của Tô Châu.

Tháng 12 năm 1420, Tử Cấm Thành cơ bản hoàn thành xong. Đến tháng 5 năm sau, một trận sét đánh đã làm cho ba điện lớn ở ngoại triều bị thiêu cháy, đến năm 1440 thời Minh Anh Tông mới thiết kế xây dựng lại ba tiền điện và điện Càn Thanh. Năm 1557, Tử Cấm Thành gặp hỏa hoạn, cả 3 tiền điện và Phụng Thiên Môn, Văn Vũ Lâu, Ngọ Môn đều bị thiêu rụi, 4 năm sau mới được kiến thiết xây dựng lại trọn vẹn. Năm 1597, Tử Cấm Thành lại cháy lớn, đốt cháy 3 điện phía trước, 3 cung phía sau. Việc Phục hồi khu công trình chỉ hoàn thành xong cho đến năm 1627. [ 19 ]Từ năm 1420 đến năm 1644, Tử Cấm Thành là TT chính trị của triều đại nhà Minh. Tháng 4 năm 1644, Lý Tự Thành mang theo quân Đại Thuận tiến vào chiếm Bắc Kinh, lật đổ nhà Minh. Khi tướng lĩnh nhà Minh trấn giữ Sơn Hải quan là Ngô Tam Quế dẫn quân Thanh ập vào kinh thành, Lý Tự Thành đã phóng hỏa đốt Tử Cấm Thành trước khi rút lui về Thiểm Tây, chỉ có điện Vũ Anh, điện Kiến Cực, điện Anh Hoa, điện Nam Huân, xung quanh Giác Lâu và Hoàng Cực Môn không bị cháy. [ 24 ] [ 25 ] [ 26 ]

Hình ảnh Tử Cấm Thành chụp từ vệ tinh vào năm 1967
Tháng 10 cùng năm, nhà Thanh đã làm chủ trọn vẹn miền bắc Trung Quốc, và tổ chức triển khai một buổi lễ lên ngôi cho Hoàng đế trẻ tuổi Thuận Trị ngay tại Tử Cấm Thành để công bố việc ông chính thức trở thành Hoàng đế và nhà Thanh chính thức làm chủ Trung Quốc. [ 27 ] Triều đình nhà Thanh đã đổi tên 1 số ít cung điện chính để nhấn mạnh vấn đề sự ” hòa hợp ” hơn là ” uy quyền “. [ 28 ] Họ cho đặt bảng tên song ngữ ( tiếng Hán cùng tiếng Mãn ), [ 29 ] cũng như đưa những yếu tố Shaman giáo vào trong hoàng cung. [ 30 ] Thuận Trị Đế chọn điện Kiến Cực không bị cháy để làm tẩm cung và đổi tên thành ” cung Vị Dục “, Nhiếp chính vương Đa Nhĩ Cổn chọn điện Vũ Anh làm nơi tranh luận chính sự .Từ năm 1645 đến năm 1660, nhà Thanh liên tiếp cho thiết kế xây dựng lại những khu công trình đã bị hủy hoại như Ngọ Môn, Thiên An Môn, khu vực ba điện phía trước, từ cung Vị Dục Phục hồi làm điện Kiến Cực, đổi tên thành điện Bảo Hòa ; đồng thời sửa sang lại Càn Thanh Cung, Giao Thái Điện và Khôn Ninh Cung trong Nội đình, Chung Túy Cung, Thừa Càn Cung và Cảnh Nhân Cung ở đường phía đông, Trữ Tú Cung, Dực Khôn Cung và Vĩnh Thọ Cung ở phía tây, cùng với Từ Ninh Cung, Phụng Tiên Điện. Đến năm 1667 thì thiết kế xây dựng lại Đoan Môn. [ 24 ]Bắt đầu từ năm 1683, Khang Hi Đế khởi đầu cho thiết kế xây dựng lại hàng loạt những kiến trúc đã bị tàn phá của Tử Cấm Thành, đến năm 1695 thì cơ bản triển khai xong. Trong khoảng chừng thời hạn này, nhà Thanh đã cho xây Văn Hoa Điện và Truyền Tâm Điện dùng cho lễ Kinh Diên, Hàm An Cung và Ninh Thọ Cung làm nơi ở của Thái hậu, những hoàng cung Cảnh Dương Cung, Vĩnh Hòa Cung, Duyên Kỳ Cung, Hàm Phúc Cung, Trường Xuân Cung và Khải Tường Cung làm nơi ở cho phi tần, những tổng hợp hoàng cung như Đông ngũ sở, Tây ngũ sở cùng với Hiệt Phương Điện, Dục Khánh Cung dùng làm nơi ở cho những hoàng tử, ngoài những còn có Thượng tứ viện, Tạo biện xứ, Nội vụ phủ, … đồng thời trùng tu Thái Hòa Điện, Càn Thanh Cung, Khôn Ninh Cung và Phụng Tiên Điện. [ 24 ]Sau khi Càn Long Đế lên ngôi vào năm 1735, Tử Cấm Thành được kiến thiết xây dựng thêm và sửa chữa thay thế trên quy mô lớn trong suốt 60 năm ông tại vị. Khoảng những năm 1740 – 1742, Càn Long đổi tên Tây nhị sở ( nơi ông đã ở trước khi lên ngôi ) thành Trọng Hoa Cung, đồng thời cho thiết kế xây dựng thêm Kiến Phúc Cung, Thọ An Cung và Vũ Hoa Các ở phía tây. Từ năm 1772 đến năm 1777, triều đình nhà Thanh bỏ ra hơn 130 vạn lượng để sửa đổi Hoàng Cực Điện, Ninh Thọ Cung, Dưỡng Tâm Điện, Nhạc Thọ Đường, quần thể kiến trúc Hoa viên Càn Long – nơi ở đa phần của Càn Long sau khi trở thành Thái thượng hoàng. [ 24 ]

Cận và văn minh[sửa|sửa mã nguồn]

Miêu tả Tử Cấm Thành trong cuốn sách The Garden Arbor (1853) của Đức
Tử Cấm Thành nhìn từ trên xuống (1900–1901).
Năm 1860, trong Chiến tranh nha phiến lần hai, liên quân Anh – Pháp giành quyền trấn áp và chiếm đóng Tử Cấm Thành cho đến khi kết thúc đại chiến. [ 31 ] Năm 1886, một đám cháy đã bùng phát từ phòng của lính canh cổng Thái Hòa. Do vật dụng chữa cháy không triển khai xong, ngọn lửa đã lê dài trong hai ngày khiến cổng Thần Vũ, Thái Hòa và điện Chiêu Đức bị thiêu rụi. Thiệt hại phải đến năm 1892 mới Phục hồi lại. Năm 1900, giữa trào lưu Nghĩa Hòa Đoàn, Từ Hi Thái hậu chạy trốn khỏi Tử Cấm Thành, để nơi đây rơi vào tay những cường quốc cho đến năm 1901. [ 31 ]Từng là nhà của 24 vị Hoàng đế – 14 Hoàng đế nhà Minh và 10 Hoàng đế nhà Thanh, Tử Cấm Thành không còn là TT chính trị của Trung Quốc khi Hoàng đế Nước Trung Hoa ở đầu cuối là Phổ Nghi thoái vị vào năm 1912. Nhờ một thỏa thuận hợp tác với chính phủ nước nhà mới của Nước Trung Hoa Dân Quốc, Phổ Nghi vẫn được ở lại Nội Đình mãi đến khi ông bị trục xuất sau một cuộc thay máu chính quyền vào năm 1924, [ 32 ] trong khi khu Ngoại Triều thì được sử dụng cho mục tiêu công cộng. Bảo tàng Cố cung được xây dựng tại Tử Cấm Thành vào năm 1925. [ 34 ] Năm 1933, những bảo vật vương quốc trong Tử Cấm Thành buộc phải sơ tán khi quân đội Nhật Bản xâm lược Trung Quốc. [ 35 ] Một phần bộ sưu tập được đưa trở lại Tử Cấm Thành vào cuối Thế chiến 2, [ 36 ] nhưng phần còn lại thì bị sơ tán đến Đài Loan theo lệnh của Tưởng Giới Thạch, khi Quốc Dân Đảng của ông thua Đảng Cộng sản Trung Quốc trong cuộc Nội chiến Trung Quốc. Bộ sưu tập lưu lạc, tuy nhỏ nhưng có chất lượng cao, được lưu giữ đến khi Bảo tàng Cố cung Quốc gia ở Đài Bắc đem ra tọa lạc vào năm 1965, và trở thành trọng tâm của kho lưu trữ bảo tàng này. [ 37 ]Không lâu sau khi Giải phóng quân Nhân dân Trung Quốc chiếm được Bắc Kinh vào năm 1949, Viện kho lưu trữ bảo tàng Cố Cung được xây dựng. Từ năm 1950 đến 1960, lần lượt có nhiều người đề xuất việc xây sửa lại Cố Cung, sau lại vì nhiều nguyên do mà gác lại. Năm 1961, trải qua sự phê chuẩn của Quốc vụ viện, Cố Cung Bắc Kim trở thành đơn vị chức năng bảo vệ văn vật trọng điểm tiên phong của cả nước. Đến tháng 6 năm 1966, trong sự bùng nổ của Cách mạng Văn hóa, đội Quân Tuyên [ b ] tiến vào chiếm giữ Bảo tàng Cố Cung. Đến ngày 16 tháng 8, ngoài cuộc triển lãm ” Thu Tô viện ” ở Phụng Tiên Điện, còn lại toàn bộ những hoàng cung khác đều đóng cửa. Nhưng bên ngoài Thần Vũ Môn bị Hồng vệ binh cho người dán đầy những tờ giấy với nội dung ” Hỏa thiêu Tử Cấm Thành “, ” Đập nát Cố Cung “. Lúc này, hàng loạt ” giải pháp chỉnh đốn và cải cách ” được đưa ra, những kiến trúc như Thuận Trinh Môn, Thiên Nhất Môn, Văn Hoa Điện, bức hoành trên công của Càn Long hoa viên đều bị hủy hoại, bảo tọa trong Trung Hòa Điện bị hủy. [ 38 ] Nhưng những hạn mục khác của giải pháp này chưa kịp thực thi thì Open ” phê phán đường lối phản động của giai cấp tư sản “, đội Quân Tuyên trở thành đối tượng người tiêu dùng bị phê phán và chỉ trích, phải rút khỏi Tử Cấm Thành vào tháng 10 năm 1966, ” giải pháp chỉnh đốn và cải cách ” liền chấm hết. Ngoài ra, Thủ tướng Chu Ân Lai cũng đã cử một tiểu đoàn quân đội đến bảo vệ Tử Cấm Thành để nơi đây không bị tàn phá thêm nữa. [ 39 ]Nhờ vị trí quan trọng của trong sự tăng trưởng kiến trúc và văn hóa truyền thống Trung Hoa, Tử Cấm Thành được UNESCO công nhận là Di sản quốc tế vào năm 1987 với vai trò ” Hoàng cung những triều đại Minh và Thanh “. [ 40 ] Bảo tàng Cố cung, đơn vị chức năng quản trị Tử Cấm Thành, đang triển khai một dự án Bất Động Sản trùng tu lê dài 16 năm, với tham vọng phục sinh tất những tòa nhà trong Tử Cấm Thành về trạng thái như trước năm 1912. [ 41 ]Ngày 25 tháng 1 năm 2020, Viện bảo tàng Cố Cung đóng cửa vì Đại dịch COVID – 19 ; [ 42 ] đây cũng là lần tiên phong nơi này ngừng hoạt động vì dịch bệnh trong suốt 40 năm qua. [ 43 ]
Sơ đồ Tử Cấm Thành. Các ký hiệu màu đỏ để chỉ các địa điểm trong bài.

A. Ngọ Môn
B. Thần Vũ Môn
C. Tây Hoa Môn
D. Đông Hoa Môn
E. Các tòa tháp ở góc
F. Thái Hòa Môn
G. Thái Hòa Điện 		H. Võ Anh Điện
J. Văn Hoa Điện
K. Nam Tam Sở
L. Càn Thanh Cung
M. Ngự Hoa Viên
N. Dưỡng Tâm Điện
O. Ninh Thọ Cung

Kim Thủy, một dòng suối nhân tạo chảy qua Tử Cấm Thành.
Tử Cấm Thành được quy hoạch theo một hình chữ nhật, có kích cỡ 961 mét ( 3.153 ft ) từ bắc xuống nam và 753 mét ( 2.470 ft ) từ đông sang tây. [ 44 ] [ 45 ] Thời kỳ đầu nhà Minh, nơi này có hơn 1630 tòa hoàng cung, đến thời Càn Long của nhà Thanh thì tăng trưởng lên hơn 1800 tòa. Bắt đầu từ thời Khang Hi cho đến những năm đầu Dân Quốc, gia tộc nhà họ Lôi đời đời chịu nghĩa vụ và trách nhiệm đo đạc, vẽ lại Tử Cấm Thành. Một giai thoại truyền miệng thông dụng cho rằng Tử Cấm Thành có đúng 9.999 phòng gồm có cả những phòng đợi, [ 46 ] nhưng chưa từng được chứng tỏ qua những dẫn chứng khảo sát. [ 47 ] Thực tế, theo những chuyên viên đo đạc vào năm 1973, Cố Cung lúc bấy giờ còn sót lại hơn 90 viện lớn nhỏ, 980 tòa nhà với 8.886 gian phòng. [ c ] [ 48 ] Tử Cấm Thành được phong cách thiết kế để trở thành TT của thành cổ Bắc Kinh. Nó nằm giữa một khu vực to lớn, có tường vây quanh, gọi là Hoàng Thành. Bên ngoài Hoàng Thành là trong Thành Nội ; về phía nam là Thành Ngoại. [ 49 ]Đến nay, Tử Cấm Thành vẫn giữ vai trò quan trọng trong sơ đồ hành chính Bắc Kinh và trục TT nam – bắc của khu phức tạp hoàng cung vẫn là trục TT của thành phố. Trục này lê dài về phía nam qua cổng Thiên An Môn vào quảng trường Thiên An Môn – TT nghi lễ của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa – rồi đến Vĩnh Định Môn, lại lê dài về phía bắc qua đồi Cảnh Sơn, Cổ Lâu và Chung Lâu. [ 50 ] Nó không được chỉnh sửa đúng chuẩn theo hướng bắc – nam, nhưng cũng chỉ lệch khoảng chừng hơn hai độ. Các nhà nghiên cứu ngày này tin rằng trục kiến trúc này được phong cách thiết kế vào thời nhà Nguyên, sao cho thật thẳng hàng với Xanadu, một kinh đô khác của đế chế Mông Cổ. [ 51 ]
Tháp và hào ở góc tây bắc
Tử Cấm Thành được bao quanh bởi bốn mặt tường thành cao 7,9 mét ( 26 ft ) [ 28 ] và một con sông bảo vệ rộng 52 m ( 171 ft ), sâu 6 m ( 20 ft ). Các bức tường khác rộng 8,62 m ( 28,3 ft ) ở chân, giảm dần xuống còn 6,66 m ( 21,9 ft ) ở đỉnh. Chúng vừa là tường phòng thủ vừa là tường chắn cho hoàng cung, được tạo thành từ một lõi đất nện, phủ mặt phẳng cả hai phía bằng ba lớp gạch nung đặc biệt quan trọng, với những kẽ được lấp đầy vữa. Ở bốn góc tường thành bao là bốn ngọn tháp ( E ), có phần mái phức tạp với 72 đường gờ, mô phỏng Đằng Vương Các và Hoàng Hạc Lâu như trong những bức tranh thời nhà Tống. Bốn ngọn tháp mang nhiều nét văn hóa truyền thống dân gian, và là thành phần mà thường dân bên ngoài những bức tường thuận tiện nhìn thấy nhất. Theo một thần thoại cổ xưa, đầu thời nhà Thanh, những nghệ nhân đã không hề lắp ráp lại một ngọn tháp vừa tháo dỡ để trùng tu, cho tới khi được thợ mộc Lỗ Ban giúp sức. [ 28 ]
Ngọ Môn, lối vào phía trước của Tử Cấm Thành, với hai cánh nhô ra
Cận cảnh cánh nhô ra bên trái của Ngọ Môn
Thần Vũ Môn phía bắc Tử Cấm Thành
Cố Cung có bốn cổng thành chính, mỗi mặt tường thành đều có một cổng. Đầu phía nam là Ngọ Môn ( A ). [ d ] Cuối phía bắc là Thần Vũ Môn ( B ), đối lập với Công viên Cảnh Sơn. Hai cổng ở phía đông và tây lần lượt là Đông Hoa Môn và Tây Hoa Môn. Tất cả những cổng trong Tử Cấm Thành đều được trang trí với chín hàng, chín cột núm đinh bằng vàng, ngoại trừ Đông Hoa Môn là chỉ có tám hàng .

  • Ngọ Môn xây dựng vào năm 1420, được thiết kế với hai phần cánh nhô ra, tạo thành ba cạnh của một hình vuông (凹), với phần cạnh khuyết hướng ra phía trước cổng. Ngọ Môn có hai bộ phận trên và dưới, phía dưới là phần cửa. Ngọ Môn có năm cửa. Cửa chính giữa là một phần của con đường đế vương, một con đường rợp cờ bằng đá, tạo thành trục trung tâm của Tử Cấm Thành và cả thành cổ Bắc Kinh, dẫn tất cả nhánh đường từ Trung Hoa Môn ở phía nam tới Cảnh Sơn ở phía bắc. Hoàng đế là người duy nhất được đi bộ hoặc đi xe trên con đường đế vương, Hoàng hậu trong ngày hôn lễ và nho sinh đỗ đạt cao trong mỗi kì khoa cử là hai trường hợp ngoại lệ. Phần trên Ngọ Môn là một lầu các rộng chín gian, sâu năm gian. Hai bên phía trước của Ngọ Môn là Khuyết Tả Môn và Khuyết Hữu Môn.
  • Thần Vũ môn xây dựng vào năm 1420, ban đầu tên là “Huyền Vũ môn”, sau vì kỵ húy tên “Huyền Diệp” của Khang Hi mà đổi tên như hiện tại.[56] Phần lầu các phía trên cổng vốn được đặt một chiếc chung cổ, sẽ vang lên 108 tiếng mỗi hoàng hôn và bình minh. Đây là cổng chính thường được sử dụng khi Đế Hậu đi tuần du, cũng như là lối đi của Tú nữ vào Tử Cấm Thành trong kỳ Tuyển tú.[56]
Chế độ gác cổng[sửa|sửa mã nguồn]

Thời Minh, những cổng thành vận dụng chế ” truyền chuông canh tuần ” cổng thành vào đêm hôm. Ở khu vực giữa tường thành và sông hộ thành, có hơn 40 trạm dịch canh phòng được kiến thiết xây dựng, mỗi trạm dịch có 10 người. Có tổng thể 41 chuông đồng được đặt tại Khuyết Hữu Môn. Mỗi đêm, khởi đầu từ Khuyết Hữu Môn, cứ cách một đoạn thời hạn thì truyền đi một chuông đồng, đến ở đầu cuối của buổi canh tuần thì toàn bộ chuông đồng sẽ về lại Khuyết Hữu Môn. [ 19 ]Đến thời Thanh, vào đêm hôm, toàn bộ bốn cổng thành đều sẽ được khóa lại, chìa khóa sẽ do Hộ quân giáo đưa đến cho Ti thược trưởng [ e ] của Cảnh Vận Môn dữ gìn và bảo vệ, ngày hôm sau sẽ đưa quay trở lại. Chế độ ” truyền chuông đồng ” cũng được sửa chữa thay thế bằng ” truyền thẻ tre “, mỗi đêm sẽ có tám thẻ tre đỏ được truyền đi. Nhiệm vụ canh gác cửa thành đều sẽ được giao cho những người Mãn thuộc Bát kỳ trong Hộ quân đảm đương. Đến thời Càn Long, ở mỗi cổng được đặt thêm hai vị trí ” Chương kinh “. [ f ] Sau khởi nghĩa Thiên Lý Giáo vào năm 1813, bốn cổng thành lại được tăng thêm 400 quân bảo vệ từ Hỏa khí doanh, và bất kể ai tự ý xông vào thành đều bị xử phạt nặng .
Theo truyền thống lịch sử, Tử Cấm Thành được chia làm hai bộ phận : Ngoại Đình ( 外 廷 ) hay Tiền Triều ( 前 朝 ), bao quát khu vực TT phía nam, sử dụng cho những hoạt động giải trí nghi lễ ; và Nội Đình ( 内 廷 ) hay Hậu Cung ( 后 宫 ), bao quát khu vực phía bắc và hai trục đông – tây, là nơi ở của Hoàng đế và mái ấm gia đình, cũng là nơi tổ chức triển khai những hoạt động giải trí triều chính thường nhật. Nhìn chung, Tử Cấm Thành có ba trục thẳng. Các khu công trình quan trọng nhất nằm trên trục TT bắc – nam .

Trục TT[sửa|sửa mã nguồn]

Quảng trường Thái Hòa Môn[sửa|sửa mã nguồn]

Cận cảnh tòa tháp bên phải của Thái Hòa Môn
Chiêu Đức Môn
Bước vào Ngọ Môn là một quảng trưởng to lớn với năm cây cầu bắc qua dòng Kim Thủy. Bên ngoài trung tâm vui chơi quảng trường là Thái Hòa Môn ( F ). Thái Hòa Môn là cửa cung lớn nhất bên trong Tử Cấm Thành, cũng là cổng chính của phần Ngoại Đình. Thái Hòa Môn rộng chín gian, sâu ba gian, thời Minh gọi là ” Phụng Thiên Môn “, sau lại đổi tên thành ” Hoàng Cực Môn “, đến thời Thanh thì gọi ” Thái Hòa Môn “. Thời Minh pháp luật, mỗi buổi sáng những quan viên đều phải đến Phụng Thiên Môn dự triều sớm, Hoàng đế cũng đích thân đến đây nhận triều bái và giải quyết và xử lý chính vụ, thường được gọi là ” ngự môn thính chính ” ( 御 门 听 政 ). Đến thời Thanh, Hoàng đế cũng từng nhận triều bái và ban thưởng yến tiệc tại Thái Hòa Môn, nhưng việc ” ngự môn thính chính ” được dời vào Càn Thanh Môn. [ 58 ]Hai bên hiên chạy dài nối từ Ngọ Môn đến Thái Hòa Môn, có hai cổng nhỏ hơn đối xứng nhau là Hi Hòa Môn ( 熙和門 ) và Hiệp Hòa Môn ( 协和門 ). Nằm ngay hai bên Thái Hòa Môn là Trinh Độ Môn ( 贞度門 ) và Chiêu Đức Môn ( 昭德門 ) .

Tiền Tam Điện[sửa|sửa mã nguồn]

Bảng tên treo trên mái Thái Hòa Điện
Một chum nước biểu tượng ở phía trước Thái Hòa Điện
Qua khỏi Thái Hòa Môn là một trung tâm vui chơi quảng trường rộng khác. Một sân thượng tam cấp làm bằng đá cẩm thạch trắng, được kiến thiết xây dựng trên trung tâm vui chơi quảng trường. Ba đại điện nằm trên sân thượng này là điểm trung tâm của quần thể hoàng cung. Từ phía nam, chúng lần lượt là Thái Hòa Điện ( 太和殿 ), Trung Hòa Điện ( 中和殿 ) và Bảo Hòa Điện ( 保和殿 ). Ba điện này cùng với Văn Hoa Điện ở phía đông và Vũ Anh Điện ở phía tây hợp lại được xưng là ” Ngoại triều ” .

  • Thái Hòa Điện (G) thường được gọi là “Kim Loan Điện”, đầu thời Minh gọi là “Phụng Tiên Điện”, sau đó đổi thành “Hoàng Cực Điện”, đến thời Thanh thì đổi thành Thái Hòa Điện. Sau khi Viên Thế Khải lên ngôi thì từng đổi tên thành “Thừa Vận Điện”. Trong ba đại điện, Thái Hòa Điện là điện bề thế nhất, cao hơn 30 mét (98 ft) so với mặt bằng quảng trường phía dưới. Đây là trung tâm nghi lễ hoàng gia, và là công trình kiến trúc bằng gỗ lớn nhất còn sót lại ở Trung Quốc. Đại điện rộng chín gian, sâu năm gian, các con số 9 và 5 tượng trưng cho uy quyền của Hoàng đế.[g][60] Trần đại điện được thiết kế một tảo tỉnh phức tạp, có hình rồng cuộn và từ miệng tảo tỉnh, tỏa ra một chùm những quả cầu bằng kim loại, được gọi là “Gương Hiên Viên”. Thời nhà Minh, nơi này được Hoàng đế chọn làm nơi thiết triều và bàn luận chính sự. Đến thời nhà Thanh, vì cần phải thượng triều thường xuyên, Hoàng đế chuyển nơi thiết triều đến một địa điểm ít mang tính nghi thức hơn, còn Thái Hòa Điện chỉ được sử dụng làm nơi tổ chức nghi lễ, như lễ đăng quang của Hoàng đế, công bố danh sách các tân Tiến sĩ, phái các Đại Tướng xuất chinh, ngày sinh nhật của Hoàng đế, lễ sách phong Hoàng hậu, hay thêm huy hiệu cho Thái hậu và Thái hoàng thái hậu.[19][62]
  • Trung Hòa Điện từng có tên “Hoa Cái Điện” (华盖殿) vào đầu thời Minh, sau đổi tên thành “Trung Cực Điện” (中极殿), đến thời Thanh thì đổi thành Trung Hòa Điện. Điện có dạng hình vuông rộng ba gian, nhỏ hơn Thái Hòa Điện, được Hoàng đế dùng làm nơi chuẩn bị hoặc nghỉ ngơi trước các buổi lễ.[63]
  • Bảo Hòa Điện từng có tên “Cẩn Thân Điện” (谨身殿) vào đầu thời Minh, sau đổi tên thành “Kiến Cực Điện” (建极殿), đến thời Thanh thì đổi thành Bảo Hòa Điện. Điện rộng chín gian, sâu năm gian, được dùng để mở tiệc chiêu đãi vương công đại thần ngoại phiên và cũng là địa điểm tổ chức vòng thi cuối cùng của kỳ khoa cử.[64]

Cả ba đại điện đều có ngai vàng, cái lớn nhất được đặt ở Thái Hòa Điện. Các đoạn dốc chính giữa, dẫn lên những sân thượng từ cả hai phía bắc và nam, là những đoạn dốc nghi lễ, một phần của con đường đế vương, đặc trưng bởi những bức phù điêu tinh xảo mang tính hình tượng. Đoạn dốc đầu phía bắc, sau Bảo Hòa Điện, được chạm khắc từ một phiến đá dài 16,57 mét ( 54,4 ft ), rộng 3,07 mét ( 10,1 ft ) và dày 1,7 mét ( 5,6 ft ). Nó nặng khoảng chừng 200 tấn và là tác phẩm chạm khắc lớn nhất Trung Quốc. Đoạn dốc đầu phía nam, trước Thái Hòa Điện, thậm chí còn còn dài hơn, nhưng được làm từ hai phiến đá ghép lại – mối nối được giấu khôn khéo bằng cách sử dụng những bức phù điêu chồng lên nhau, và chỉ bị phát hiện khi thời tiết làm nở rộng khe hở trong thế kỷ 20. [ 66 ] Người ta hoàn toàn có thể đã luân chuyển những phiến đá bằng xe trượt băng, trên một đường sân bay được làm bằng nước lấy trong những giếng lưu động dọc đường đi. [ 67 ]Trong khu vực của Tiền Tam Điện còn có những kiến trúc ( theo thứ tự từ ngoài vào trong ) :

  • Thể Nhân Các (體仁閣) và Hoằng Nghĩa Các (弘義閣) nằm trên hành lang dài nối giữa Thái Hòa Môn và Thái Hòa Điện, đối xứng nhau qua trục trung tâm.
  • Tả Dực Môn (左翼門) và Hữu Dực Môn (右翼門) nằm trên hành lang nối dài giữa Thái Hòa Môn và Thái Cực Điện, nằm giữa Thể Nhân Các (hoặc Hoằng Nghĩa Các) và Thái Hòa Điện.
  • Trung Tả Môn (中左門) và Trung Hữu Môn (中右門) nằm hai bên tương ứng của Thái Hòa Điện.
  • Hậu Tả Môn (後左門) và Hậu Hữu Môn (後右門) nằm hai bên tương ứng của Bảo Hòa Điện.

Trục phía đông[sửa|sửa mã nguồn]

Văn Hoa điện
Văn Uyên Các nằm ở phía bắc của Văn Hoa Điện

Trục phía tây[sửa|sửa mã nguồn]

Võ Anh Điện
Một khúc sông Kim Thủy bên trong Tử Cấm Thành

Về phía đông bắc Ngoại Đình là Nam Tam Sở ( 南 三 所 ) ( K ), tên khởi đầu là Hiệt Phương Điện ( 撷芳殿 ). Ở triều Minh, nơi này gồm có Đoan Kính Điện ( 端敬殿 ) và Đoan Bản Cung ( 端本宫 ) là nơi ở của Hoàng thái tử. Thái tử Dận Nhưng của Khang Hi cũng từng ở đây. Năm Càn Long thứ 11 ( 1746 ), kiến thiết xây dựng ba sở ở Hiệt Phương Điện là Tây sở, Trung sở và Đông sở làm nơi ở của những Hoàng tử, vì nơi này ở phía nam Ninh Thọ Cung nên có tên Nam Tam Sở, còn được gọi là A – ca Sở ( 阿哥所 ) hoặc Sở Nhi ( 所儿 ). Từ sau đời Gia Khánh, thường gọi nơi này tên cũ là Hiệt Phương Điện .
Nội Đình được ngăn cách với Ngoại Đình bằng một cái sân hình thuôn, nằm trực giao với trục chính của Tử Cấm Thành. Đây là nơi hoạt động và sinh hoạt của Hoàng đế và mái ấm gia đình. Thời nhà Thanh, Hoàng đế phần đông chỉ sống và thao tác ở Nội Đình, còn Ngoại Đình thì được sử dụng cho những hoạt động giải trí nghi lễ .

Trục TT[sửa|sửa mã nguồn]

Quảng trường Càn Thanh Môn[sửa|sửa mã nguồn]

Bảng tên của Càn Thanh Môn: bên trái là chữ Hán, bên phải là chữ Mãn
Càn Thanh Môn vào năm 1900
Hình ảnh Cảnh Vận Môn chụp từ Bảo Hòa Điện, bên trái là phòng trực ban của Cửu Khanh, tòa cung địa cao hơn phía sau là Từ Ninh Cung
Hình ảnh bên trong Long Tông Môn được chụp từ Bảo Hòa Điện, bên phải chính là phòng trực của Quân cơ xứ.
Bước qua khỏi Bảo Hòa Điện là một trung tâm vui chơi quảng trường hình chữ nhật, phía tây là Long Tông Môn, phía đông là Cảnh Vận Môn. Quảng trường này chính là ranh giới giữa Ngoại Triều và Nội Đình, cũng là nơi từng dùng để ” ngự môn thính chính ” vào đầu thời Thanh .Càn Thanh Môn ( 乾清門 ) là cổng chính của Càn Thanh Cung, đồng thời cũng là cổng chính của khu vực Nội Đình. Nơi này được thiết kế xây dựng vào năm 1420 dưới thời Minh Thành Tổ, đến năm 1655 dưới thời Thuận Trị thì được trùng tu. Càn Thanh Môn rộng năm gian, sâu ba gian, cao ước đạt 16 mét ( 52 ft ), nằm trên một bậc thềm bằng cẩm thạch trắng cao 1,5 mét ( 4,9 ft ), xung quanh được bao bởi lan can đá được điêu khắc hoa văn. Phía trước Càn Thanh Môn có ba lối đi lên bậc thềm, chính giữa là con đường đá chỉ dành cho Hoàng đế, hai bên là đôi sư tử bằng đồng mạ vàng. Hai bên Càn Thanh Môn là bức bình phong lưu ly hình ” 八 “, cao 8 mét ( 26 ft ), dài 9,7 mét ( 32 ft ). Chính giữa tường và những khúc ngoặt được trang trí bằng hoa tráng men. Nằm về phía đông của Càn Thanh Môn là Nội Tả Môn ( 内左門 ) và phòng trực ban của Cửu Khanh, phía tây là Nội Hữu Môn ( 内右門 ) và phòng trực ban của Quân cơ xứ. [ 100 ]Cảnh Vận Môn ( 景运門 ) nằm ở phía đông của Quảng trường Càn Thanh Môn, là lối đi quan trọng nối Ngoại Triều và Nội Đình ở trục đông. Bởi cả Cảnh Vận Môn và Long Tông Môn đều là lối đi vào trung tâm vui chơi quảng trường phía trước Càn Thanh Môn, hoàn toàn có thể thuận tiện đi thông giữa ngoại triều và nội đình nên còn được gọi là ” Cấm Môn “. Tất cả những vương công đại thần đi theo Hoàng đế đều phải dừng bên ngoài Cảnh Vận Môn 20 bước chân, không được phép tiến vào. [ 101 ]

Long Tông Môn (隆宗門) nằm ở phía tây của Quảng trường Càn Thanh Môn, là lối đi quan trọng nối Ngoại Triều và Nội Đình ở trục đông, đối xứng với Cảnh Vận Môn qua trục trung tâm, đồng thời hình dáng và quy chế đều tương tự Cảnh Vận Môn. Tất cả các vương công đại thần nếu không có chỉ tuyên triệu thì không được phép tự tiện tiến vào Long Tong Môn. Bởi vì các Hoàng đế nhà Thanh thường chuyện cuộc sống ở các trang viên Hoàng gia nên các đời Hoàng đế như Khang Hi, Ung Chính, Đạo Quang đều mất bên ngoài Tử Cấm Thành, vì vậy quan tài đều được nghênh đón vào Nội Đình qua Long Tông Môn, lại tổ chức trai giới khóc tang ngay bên trong.[102]

Hậu Tam Cung[sửa|sửa mã nguồn]

Bên ngoài Càn Thanh Cung

Cận cảnh bên ngoài Giao Thái Điện
Ở TT của Nội Đình là một bộ ba hoàng cung ( L ). Từ phía nam, chúng lần lượt là : Càn Thanh Cung ( 乾 清 宮 ), Giao Thái Điện, Khôn Ninh Cung. Nhỏ hơn ba đại điện ở Ngoại Đình, ba hoàng cung trong Nội Đình là nơi ở chính thức của Hoàng đế và Hoàng hậu. Hoàng đế, đại diện thay mặt cho Dương và Trời, sẽ ở Càn Thanh Cung ( tương ứng với Quẻ Càn trong Kinh Dịch ). Hoàng hậu, đại diện thay mặt cho Âm và Đất, sẽ ở Khôn Ninh Cung ( tương ứng với Quẻ Khôn ). Giao Thái Điện nằm giữa hai cung, tượng trưng cho sự giao hòa âm khí và dương khí .Càn Thanh Cung ( 乾清宫 ) là cung tiên phong trong Hậu Tam Cung, rộng 9 gian, sâu 5 gian, được thiết kế xây dựng trên nền đá cẩm thạch đơn cấp với hai lớp mái, nối với Càn Thanh Môn ở phía nam bằng một lối đi được tôn cao. Vào thời nhà Minh, đây là nơi ở của Hoàng đế, cũng là nơi Chu hoàng hậu của Minh Tư Tông, nhà vua người Hán ở đầu cuối, bị ép treo cổ tự vẫn. Đến thời Thanh, nơi này liên tục trở thành nơi ở của Hoàng đế. Tuy nhiên, từ thời Ung Chính Đế, Hoàng đế chuyển đến sống tại Dưỡng Tâm Điện ( N ) phía tây, để tỏ lòng kính trọng với Khang Hi Đế. [ 28 ] Càn Thanh Cung trở thành nơi thiết triều của Hoàng đế. Trên trần của Càn Thanh Cung cũng được phong cách thiết kế một tảo tỉnh hình rồng cuộn. Phía trên ngai vàng có treo một tấm bảng ghi ” Chính Đại Quang Minh ” ( 正 大 光 明 ). Chế độ ” bí hiểm lập trữ ” khởi đầu từ thời Ung Chính, chiếu thư chọn Trữ quân đều được đặt sau tấm biển này. Đây là một trong những hoàng cung quan trọng bậc nhất của phần Nội Đình, nhưng cũng là một trong những nơi bị tàn phá và trùng tu nhiều lần nhất, lần sau cuối trùng tu là vào năm 1798 dưới thời Gia Khánh. [ 106 ] Càn Thanh Cung có hai nhĩ điện [ h ] lần lượt là :

  • Chiêu Nhân Điện (昭仁殿) là điện phía đông của Cung Càn Thanh, từng là nơi ở của Khang Hi Đế, đến thời Càn Long thì được cải tạo trở thành nơi lưu trữ sách vở, tài liệu riêng của Hoàng đế.
  • Hoằng Đức Điện (弘德殿) là điện phía tây, là phòng làm việc, nơi truyền đi các mệnh lệnh của Hoàng đế.

Khôn Ninh Cung ( 坤 寧 宮 ) có hai lớp mái, rộng 9 gian và sâu 3 gian. Thời nhà Minh, đây là nơi ở của Hoàng hậu. Tới thời nhà Thanh, những nhà quản lý Mãn Thanh quy đổi phần đông hoàng cung này, Giao hàng những hoạt động giải trí thờ cúng Shaman giáo. Kể từ quy trình tiến độ trị vì của Hoàng đế Ung Chính, Hoàng hậu phải rời khỏi Khôn Ninh Cung. Tuy nhiên, có hai căn phòng ở Khôn Ninh Cung vẫn được giữ lại, dùng cho đêm tân hôn của Hoàng đế. Ngay phía sau Khôn Ninh Cung chính là Khôn Ninh Môn ( 坤宁門 ), một trong những cổng nằm trên trục chính TT của Tử Cấm Thành, nối Hậu Tam Cung với hoa viên phía sau. Giao Thái Điện có dạng hình vuông vắn có phần mái chóp, là nơi lưu giữ 25 hoàng ấn của triều nhà Thanh cũng như nhiều vật phẩm nghi lễ khác. [ 110 ]Xung quanh Hậu Tam Cung được vây lại bởi một hiên chạy dài có mái che. Hành lang dài này thực ra là từng dãy nhà liên tục được thiết lập những cơ quan với nhiều tính năng khác nhau, trong đó có những kiến trúc chính : [ 111 ]

  • Nhật Tinh Môn (日精門) nằm ở đông nam của Càn Thanh Cung, cửa mở về phía đông, bên ngoài chính là bức tường dài chia Hậu Tam Cung và khu vực Đông Lục Cung.
  • Nguyệt Hoa Môn (月华門) đối xứng với Nhật Tinh Môn, bên ngoài chính là bức tường dài chia Hậu Tam Cung và khu vực Tây Lục Cung.
  • Đoan Ngưng Điện (端凝殿) nằm ở phía bắc của gian đặt đồng hồ và ngay phía đông của Càn Thanh Cung, rộng ba gian, cửa hướng về phía tây và mở ở gian chính giữa. Mặc dù có tên là “Điện” nhưng Đoan Ngưng Điện lại không được xây dựng theo hình dạng và cấu tạo của “Điện” thông thường. Đây là phòng quần áo của Hoàng đế nhà Thanh, trong đây bảo quản các loại quần áo, mũ nón, dây thắt lưng hay giày của Hoàng đế.
  • Mậu Cần Điện (懋勤殿) rộng ba gian, nằm ngay phía tây của Hoằng Đức Điện. Cũng tương tự như Đoan Ngưng Điện, Mậu Cần Điện hoàn toàn không được xây theo quy chế của các “điện” thông thường. Đây từng là nơi đọc sách của Khang Hi khi còn nhỏ, về sau trở thành nơi cất giữ các dụng cụ văn phòng tứ bảo. Ngoài ra, Mậu Cần Điện cũng là nơi các Hoàng đế nhà Thanh quyết định phạm nhân bị tử hình sau mùa thu. Mỗi năm đến kỳ phán xét mùa thu, Hoàng đế sẽ đích thân ngự ở Mậu Cần Điện duyệt các chiêu sách (những quyển tự thú tội), các quan Đại học sĩ và Học sĩ của Nội các hay các quan của Hình bộ đều sẽ ở đây đợi dụ chỉ quyết định của Hoàng đế.
Ngự Hoa Viên[sửa|sửa mã nguồn]

Phía sau Hậu Tam Cung là một khu vườn khá nhỏ, gọi là Ngự Hoa Viên ( M ). Tuy được phong cách thiết kế nhỏ gọn nhưng Ngự Hoa Viên có 1 số ít cảnh sắc đặc biệt quan trọng được bài trí rất công phu. Nơi này được thiết kế xây dựng từ thời Minh và là hoa viên cung đình chính của Tử Cấm Thành. Trong khu vực Ngự Hoa Viên có những kiến trúc chính :
Khâm An Điện năm 2007
Dưỡng Tính Trai
Thiên Thu Đình
Đôi Tú Sơn và Ngự Cảnh Đình bên trên

Hình ảnh Thần Vũ Môn vào khoảng năm 1900 – 1903 nhìn từ Cảnh Sơn
Phía bắc khu vườn lần lượt là Thừa Quang Môn, Thuận Trinh Môn và Thần Vũ Môn :

  • Thừa Quang Môn (承光門) nằm bên trong Thuận Trinh Môn và được xây dựng từ thời Minh. Trên cổng có rất nhiều hoa văn trang trí, có tác dụng như một tấm bình phong lớn.[125]
  • Thuận Trinh Môn (顺贞門) là cổng phía bắc của Ngự Hoa Viên, vốn tên là “Khôn Ninh Môn” vào thời Minh. Đây là đường đi quan trọng dẫn từ nội đình ra Thần Vũ Môn; khi Hoàng hậu phải đến Tiên Tàm Đàn ở Tây Uyển để làm lễ tế Thần tằm hay đến Viên Minh Viên, Thọ Hoằng Điện đều phải đi quan Thuận Trinh Môn. Cổng này cấm không cho phép người không phận sự đi qua, nhưng cũng là cổng để Tú nữ tiến vào Tử Cấm Thành trong kỳ tuyển tú của nhà Thanh. Hiện kiến trúc cổng này được bảo tồn hoàn hảo.[126]
  • Thần Vũ Môn (神武門) là cổng phía bắc của toàn bộ Tử Cấm Thành, được xây dựng vào năm 1420 thời Minh Thành Tổ với tên “Huyền Vũ Môn”, sau này vì kỵ húy “Huyền Diệp” của Khang Hi Đế mà đổi tên như hiện nay. Ở Thần Vũ Môn từng đặt chuông và trống, do Loan nghi vệ quản lý. Mỗi ngày vào lúc hoàng hôn, chuông sẽ vang lên 108 tiếng, sau đó là trống canh một. Thần Vũ Môn là “cổng sau” của hoàng cung, là nơi ra vào của Hoàng hậu hai triều Minh–Thanh khi tiến hành “Thân Tàm lễ”. Năm 1924, khi Phổ Nghi và gia đình bị trục xuất khỏi hoàng cung, thời điểm xuất cung ngày hôm ấy cũng là từ Thần Vũ Môn.[127]

Trục phía tây[sửa|sửa mã nguồn]

Dưỡng Tâm Điện[sửa|sửa mã nguồn]

Tượng sư tử đồng mạ vàng đặt ở tây trước Dưỡng Tâm MônTượng sư tử đồng mạ vàng đặt ở đông trước Dưỡng Tâm MônPhía tây Nội Đình là Dưỡng Tâm Điện ( N ). Điện được thiết kế xây dựng từ những năm Gia Tĩnh của triều Minh, từng là tẩm cung của Minh Thần Tông. [ 128 ] Đầu triều Thanh, Thuận Trị Đế đã qua đời tại đây. Tuy bắt đầu chỉ là một hoàng cung nhỏ, nhưng Dưỡng Tâm Điện dần trở thành nơi sống và thao tác thực tiễn của những Hoàng đế từ thời Ung Chính. Trong những thập niên cuối của triều đại nhà Thanh, những hoàng hậu, gồm có cả Từ Hi, đã tổ chức triển khai thiết triều ở phần phía đông của Dưỡng Tâm Điện. Nằm xung quanh Dưỡng Tâm Điện là Quân Cơ Xứ cùng những cơ quan cơ quan chính phủ trọng điểm khác .Dưỡng Tâm Điện có cấu trúc hình ” 工 ” với tiền điện rộng 3 gian. Bảo tọa của Hoàng đế được đặt ở TT của gian giữa, phía trên trên là tấm biển ” Trung Chính Nhân Hòa ” do đích thân Ung Chính viết. Phía đông của gian giữa chính là Đông Noãn những, là nơi Từ An và Từ Hi Thái hậu thùy liêm thính chánh. Riêng Tây Noãn những được chia làm nhiều phần nhỏ, có nơi giành cho Hoàng đế phê duyệt tấu chương, bàn việc cơ mật với đại thần, cũng có một nơi chuyên được dùng để Càn Long đọc sách gọi là ” Tam Hi Đường ” ; ngoài những còn có một Phật đường nhỏ và ” Mai Ổ ” nổi tiếng – nơi Càn Long nghỉ ngơi sau khi trở thành Thái thượng hoàng. [ 130 ]Hậu điện của Dưỡng Tâm Điện chính là tẩm cung của Hoàng đế, tổng số rộng 5 gian, gian nhỏ phía đông tây đều được thiết đặt giường ngủ, thuận tiện cho Hoàng đế nghỉ ngơi. Hai bên của hậu điện đều có những dãy phòng nghỉ, mỗi dãy rộng 5 gian. 5 gian phía đông chính là nơi Hoàng hậu ở tạm khi theo hầu Hoàng đế, 5 gian phía tây giành cho những phi tần. Trong quy trình tiến độ Lưỡng cung Thái hậu thùy liêm cho Đồng Trị, Từ An Thái Hậu đã ở tại ” Thể Thuận Đường ” phía đông còn Từ Hi Thái hậu ở tại ” Yến Hi Đường ” phía tây. Xung quanh đều sắp xếp rất nhiều dãy phòng, thuận tiện cho những phi tần ở tạm khi theo hầu những vị Thái hậu. [ 130 ]Từ tháng 12 năm năm ngoái, Viện Bảo tàng Cố Cung khởi đầu khởi động dự án Bất Động Sản điều tra và nghiên cứu bảo tồn Dưỡng Tâm Điện, quyết định hành động đóng cửa nơi này, khước từ khách du lịch thăm quan. Đến tháng 9 năm 2018 thì điện này khởi đầu được trùng tu. [ 131 ]

Khu vực Trọng Hoa Cung[sửa|sửa mã nguồn]

Phía đông bắc Nội Đình là Ninh Thọ Cung ( 寧 壽 宮 ) ( O ), một khu phức tạp được Càn Long Đế cho kiến thiết xây dựng trước khi thoái vị. Ninh Thọ Cung là một quy mô thu nhỏ của Tử Cấm Thành, cũng có ” ngoại đình “, ” nội đình “, hoa viên và đền đài. Lối vào Ninh Thọ Cung được trang trí bằng bức tường hình chín con rồng làm từ đá lát tráng men, gọi là là Cửu Long Bích ( 九龙壁 ). Bảo tàng Cố cung và Quỹ Di tích toàn thế giới đang hợp tác trùng tu hàng loạt Ninh Thọ Cung, trong một dự án Bất Động Sản dài hạn dự kiến hoàn thành xong vào năm 2017. [ 133 ]
Các kiến trúc chính trong Tử Cấm Thành

Đông Lục Cung và Tây Lục Cung[sửa|sửa mã nguồn]

Mỗi bên đông tây của Hậu Tam Cung ở Nội Đình là sáu hoàng cung nhỏ hơn, gọi là Đông Lục Cung và Tây Lục Cung. Đây nơi ở của hoàng hậu, phi tần và con cháu của Hoàng Đế. Mười hai cung này được nối với nhau bằng những lối đi, có kiến trúc không ít tương đương nhau. Cả Đông Lục Cung và Tây Lục Cung đều được quy hoạch chia làm hai bên, mỗi bên ba hoàng cung nhỏ, ngăn cách bằng một con đường hẹp từ bắc xuống nam. Mỗi cung đều có sân, điện chính và điện phụ. Điện chính nằm giữa, còn điện phụ nằm ở hai bên đông, tây. Sân trước và chính điện trước là nơi tiếp khách, còn sân sau và chính điện sau thì được dùng làm nơi hoạt động và sinh hoạt. Thê thiếp từ bậc Tần trở lên được vinh dự ở chính điện của một cung và là chủ vị của cung đó. Thê thiếp bậc thấp ( Quý nhân trở xuống ) sống trong điện phụ, được giám sát bởi những thê thiếp bậc cao hơn. Mười hai hoàng cung nhỏ là nơi sinh ra và lớn lên của nhiều vị Hoàng đế nhà Thanh, cũng là nơi mà họ được học tập lối sống hoàng gia. [ 134 ] [ 135 ] Cuối thời nhà Thanh, Từ Hi Thái hậu ở tại Trữ Tú cung, thuộc Tây Lục Cung nên được gọi là ” Tây Thái hậu “. Người đồng nhiếp chính với bà, Từ An Thái hậu, sống ở Chung Túy cung, thuộc Đông Lục Cung, nên được gọi là ” Đông Thái hậu ” .Sau đây là list 12 cung :

Từ Ninh Cung và Thọ Khang Cung[sửa|sửa mã nguồn]

Phía tây Nội Đình là khu vực ” Quả Phụ Viện ” ( 寡婦院 ), gồm Từ Ninh Cung ( 慈寧宮 ), Thọ Khang Cung ( 壽康宮 ) và một số ít hoàng cung khác cho những thê thiếp góa bụa của những Hoàng đế đời trước sinh sống. Theo ý niệm phong kiến, thê thiếp của những bậc Tiên đế không nên ở gần những Hoàng đế đương nhiệm, thế cho nên sau khi một Hoàng đế qua đời, thê thiếp của Hoàng đế đó phải chuyển từ Đông Tây Lục Cung đến khu Quả Phụ Viện. Từ Ninh Cung được kiến thiết xây dựng bởi Thuận Trị trong vòng mười năm để phụng dưỡng sinh mẫu là Hiếu Trang Hoàng Thái hậu. Ngoài ra, những thê thiếp khác của Hoàng Thái Cực là Ý Tĩnh Đại Quý phi và Khang Huệ Thục phi cũng ở đây. Khi Thuận Trị qua đời, Khang Hi lại cho kiến thiết xây dựng Ninh Thọ Cung để làm nơi ở cho thê thiếp của Thuận Trị. Khi Ung Chính lên ngôi, sinh mẫu Đức Phi không nhận tôn hiệu Hoàng Thái hậu và cũng không dọn ra Ninh Thọ Cung, mà bà vẫn ở Vĩnh Hòa Cung đến khi qua đời. [ 136 ] Sau khi Càn Long lên ngôi, nhiều phi tần của Khang Hi vẫn còn sống và đều đang ở Ninh Thọ Cung, thế cho nên sinh mẫu của Càn Long là Sùng Khánh Hoàng Thái hậu không có chỗ ở ( Từ Ninh Cung từ khi Hiếu Trang Hoàng Thái hậu qua đời vào năm Khang Hi thứ 26 thì không còn người ở nữa ). Vì vậy, Sùng Khánh Hoàng thái hậu trong thời điểm tạm thời ở Cảnh Nhân Cung, còn những phi tần khác của Ung Chính là Dụ Quý phi, Tề phi, Khiêm phi thì trú tại Thừa Càn Cung và Chung Túy Cung. Để phụng dưỡng Thái hậu, Càn Long đã cho kiến thiết xây dựng Thọ Khang Cung ở phía tây của Từ Ninh Cung từ năm Ung Chính thứ 13 ( ngày 4 tháng 12 ) đến năm Càn Long thứ nhất ( ngày 24 tháng 10 ). Ngoài ra, Càn Long còn cho sửa lại khu vực phía sau Từ Ninh Cung thành Thọ Tam Cung ( Thọ Tây Cung, Thọ Trung Cung, Thọ Đông Cung ) và phía đông của Từ Ninh Cung thành Thọ Tam Sở ( Thọ Đầu Sở, Thọ Nhị Sở, Thọ Tam Sở ) cho những góa bụa của Ung Chính dọn từ Đông Lục Cung đến trú. [ 137 ]
Các thiết kế họa tiết chữ Vạn và chữ Thọ có thể nhìn thấy khắp Hoàng Thành
Tôn giáo giữ một vị trí quan trọng trong đời sống chốn cung đình. Thời nhà Thanh, Khôn Ninh Cung trở thành nơi tổ chức triển khai những nghi lễ Shaman giáo của người Mãn. Đồng thời, Đạo giáo địa phương vẫn liên tục đóng vai trò quan trọng trong suốt hai triều đại Minh và Thanh. Có hai điện thờ Đạo giáo trong Tử Cấm Thành, một ở Ngự Hoa Viên và một ở phần TT Nội Đình .Một hình thức tôn giáo phổ cập khác trong cung đình nhà Thanh là Phật giáo. Có 1 số ít ngôi đền và điện thờ nằm rải rác khắp Nội Đình, gồm có cả Phật giáo Tây Tạng ( Lạt Ma giáo ). Các hình tượng Phật giáo cũng được vận dụng phổ cập trong trang trí nội thất bên trong ở nhiều tòa nhà. Trong số này, Vũ Hoa Các là một trong những khu công trình nổi tiếng nhất. Tòa nhà này chứa một số lượng lớn những bức tượng Phật giáo, hình tượng, và mạn – đà – la, được sắp xếp theo nghi lễ .
Vị trí của Tử Cấm Thành ở trung tâm lịch sử của Bắc Kinh
Ba mặt Tử Cấm Thành là những khu vườn hoàng gia. Phía bắc là Công viên Cảnh Sơn, còn gọi là Đồi phòng vệ, một ngọn đồi tự tạo được đắp từ phần đất đào hào và hồ ở khu vực lân cận .Ở phía tây Tử Cấm Thành là Trung Nam Hải, trước đây từng là một khu vườn hoàng gia, nằm giữa hai hồ nước thông nhau, hiện đang là trụ sở TT của Đảng Cộng sản Trung Quốc và Quốc vụ viện Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc. Về phía tây-bắc là Công viên Bắc Hải, cũng nằm giữa một vài hồ nước nối với phía nam và là một khu vui chơi giải trí công viên hoàng gia nổi tiếng .

Ở phía nam Tử Cấm Thành là hai ngôi đền quan trọng – Đền thờ Tiên đế (Thái Miếu) (tiếng Trung: 太廟; bính âm: Tàimiào) và Bắc Kinh Xã Tắc đàn (tiếng Trung: 社稷壇; bính âm: Shèjìtán), những nơi mà Hoàng đế tỏ lòng tôn kính với linh hồn tổ tiên và tinh thần dân tộc. Ngày nay, hai địa điểm trên lần lượt là Hội trường Văn hóa Nhân dân lao động Bắc Kinh[142] và Công viên Trung Sơn (với mục đích tưởng niệm Tôn Trung Sơn).[143]

Ở phía nam Tử Cấm Thành là hai cổng thành gần giống nhau, nằm dọc theo trục chính. Đó là Đoan Môn (tiếng Trung: 端门; bính âm: Duānmén) và Thiên An Môn nổi tiếng hơn, treo ảnh chân dung Mao Trạch Đông ở chính giữa và hai tấm biển ở hai bên trái, phải có tiêu đề lần lượt là: “Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa muôn năm” (tiếng Trung: 中华人民共和国万岁; bính âm: zhōnghuárénmíngònghéguówànsuì) và “Đại đoàn kết nhân dân thế giới muôn năm” (tiếng Trung: 世界人民大团结万岁; bính âm: shìjièrénmíndàtuánjiéwànsuì). Thiên An Môn kết nối khu vực Tử Cấm Thành với trung tâm hiện đại, mang tính biểu tượng của nhà nước Trung Quốc, Quảng trường Thiên An Môn.

Mặc dù sự tăng trưởng đô thị được trấn áp ngặt nghèo trong và xunh quanh Tử Cấm Thành, trong thế kỷ qua, việc tàn phá và tái thiết không trấn áp, đôi lúc có động cơ chính trị, đã làm đổi khác đặc thù của những khu vực lân cận khu phức tạp hoàng cung. Kể từ năm 2000, chính quyền sở tại thành phố Bắc Kinh đã nỗ lực ngăn ngừa những cơ quan cơ quan chính phủ và quân đội chiếm đóng 1 số ít tòa nhà lịch sử dân tộc, đồng thời đã thiết lập một khu vui chơi giải trí công viên xung quanh những phần còn lại của những bức tường bao quanh Hoàng Thành. Năm 2004, một sắc lệnh tương quan đến độ cao của những tòa nhà và những hạn chế về quy hoạch đô thị đã được thay đổi, để thiết lập khu vực Hoàng Thành và phía bắc của thành phố như một vùng đệm cho Tử Cấm Thành. [ 144 ] Năm 2005, Hoàng thành và Bắc Hải ( như một khuôn khổ lan rộng ra của Di Hòa Viên ) được đưa vào list rút gọn Di sản quốc tế tiếp theo ở Bắc Kinh. [ 145 ]
Họa tiết màu trang trí cung điện
Thiết kế của Tử Cấm Thành, từ bố cục tổng quan tổng thể và toàn diện đến từng chi tiết cụ thể nhỏ nhất, đều được lên kế hoạch tỉ mỉ để phản ánh những nguyên tắc triết học, tôn giáo, và trên hết là tượng trưng cho sự uy nghiêm của quyền lực tối cao Hoàng đế. Một vài ví dụ đáng quan tâm về những phong cách thiết kế mang tính biểu trưng gồm có :

  • Màu vàng là màu của Hoàng đế. Vì vậy, hầu như tất cả các mái nhà trong Tử Cấm Thành đều được lợp ngói tráng men màu vàng. Chỉ có hai ngoại lệ. Thư viện tại Văn Uyên Các (文渊阁) được lợp ngói màu đen vì màu đen liên hệ với nước, được tin rằng sẽ có tác dụng ngăn hỏa hoạn. Tương tự, dinh thự của các Thái tử được lợp ngói màu xanh lá cây vì màu xanh lá cây liên hệ với với gỗ, đại diện cho sự phát triển.[60]
  • Các đại điện chính của Ngoại Đình và Nội Đình đều được bố trí theo nhóm bộ ba – hình dạng của quẻ Càn,[j] đại diện cho Trời. Mặt khác, các dinh thự của Nội Đình được sắp xếp theo nhóm bộ sáu – hình dạng của quẻ Khôn,[k] đại diện cho Đất.[28]
  • Gờ dốc của mái nhà được trang trí bằng một hàng bức tượng người cưỡi phượng hoàng, theo sau là một con rồng Trung Hoa. Số lượng bức tượng thể hiện tính chất của tòa nhà – một tòa nhà nhỏ sẽ có 3 hoặc 5 bức tượng. Thái Hòa Điện là tòa nhà duy nhất được phép có tới mười bức tượng trên mái nhà. Do đó, bức tượng thứ mười trên mái nhà Thái Hòa Điện được gọi là “hàng thập” (tiếng Trung: 行十bính âm: Hángshí),[146] cũng là độc nhất trong Tử Cấm Thành.[147]
  • Cách bố trí các tòa nhà tuân theo các phong tục cổ xưa được nêu trong Kinh Lễ. Vì vậy, đền thờ tổ tiên phải nằm phía trước cung điện. Khu vực lưu trữ nằm phía trước khu phức hợp cung điện còn các dinh thự thì nằm phía sau.[148]

Bộ sưu tập[sửa|sửa mã nguồn]

Bảo tàng cố cung trưng bày hiện vận dọc hành lang nối
Hai món “đồ sứ xanh” thời nhà Thanh
Một chiếc bình sứ Thanh Hoa có họa tiết mây và rồng, được khắc chữ “Thọ” (寿), thời Gia Tĩnh Đế
Các bộ sưu tập của Bảo tàng Cố cung được tập hợp dựa trên những bộ sưu tập của hoàng gia nhà Thanh, gồm có tranh vẽ, đồ gốm sứ, con dấu, bia, tác phẩm điêu khắc, đồ sứ khắc, đồ đồng, đồ tráng men, v.v. Theo truy thuế kiểm toán mới nhất, bộ sưu tập có tổng số 1.862.690 tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ. Ngoài ra, những thư viện hoàng gia cũng lưu giữ số lượng lớn sách và tài liệu lịch sử vẻ vang quý và hiếm, gồm có những tài liệu triều chính của hai triều đại Minh và Thanh, về sau đã được chuyển đến Kho tàng trữ lịch sử vẻ vang tiên phong của Trung Quốc. [ 149 ]Năm 1933, trước mối rình rập đe dọa từ quân đội Nhật Bản, người ta buộc phải sơ tán những phần quan trọng nhất của bộ sưu tập. Sau khi Chiến tranh quốc tế thứ 2 kết thúc, bộ sưu tập được đưa trở lại Nam Kinh. Tuy nhiên, trước thắng lợi cận kề của Đảng Cộng sản ở cuối cuộc Nội chiến Trung Quốc, cơ quan chính phủ Quốc Dân đảng quyết định hành động luân chuyển bộ sưu tập đến Đài Loan. Trong số 13.491 hộp đồ tạo tác được sơ tán, 2.972 hộp hiện nằm trong Bảo tàng Cố cung Quốc gia ở Đài Bắc. Hơn 8.000 hộp đã được trả về Bắc Kinh, 2.221 hộp vẫn được cất giữ cho đến ngày này dưới sự quản trị của Bảo tàng Nam Kinh. [ 37 ]Bảo tàng Cố cung lưu giữ 340.000 tác phẩm gốm và sứ, đến từ những bộ sưu tập hoàng gia từ thời nhà Đường và nhà Tống. Nơi đây cũng có gần 50.000 bức tranh, trong đó có hơn 400 bức có niên đại từ trước thời nhà Nguyên, nhiều nhất Trung Quốc. [ 150 ] Bộ sưu tập đồ đồng của kho lưu trữ bảo tàng thậm chí còn có niên đại từ thời nhà Thương. Trong số 10.000 tác phẩm được lưu giữ, khoảng chừng 1.600 là đồ khắc từ thời tiền Tần ( đến năm 221 TCN ). Một phần quan trọng của bộ sưu tập đồ đồng là những vật dụng nghi lễ cung đình. [ 151 ] Bảo tàng Cố cung chiếm hữu một trong những bộ sưu tập đồng hồ đeo tay cơ học thế kỷ 18 – 19 lớn nhất quốc tế, với hơn 1.000 chiếc do cả Trung Quốc lẫn quốc tế sản xuất. Đồng hồ Trung Quốc đến từ những xưởng riêng của hoàng cung, đồng hồ đeo tay quốc tế thì đến từ những vương quốc như Anh, Pháp, Thụy Sĩ, Hoa Kỳ và Nhật Bản. Trong số này, hầu hết nhất có nguồn gốc từ Anh. [ 152 ] Ngọc bích giữ một vai trò độc lạ trong văn hóa truyền thống Trung Quốc. [ 153 ] Bộ sưu tập ngọc bích của kho lưu trữ bảo tàng có khoảng chừng 30.000 tác phẩm. Trong đó, phần có niên đại trước thời nhà Nguyên có những tác phẩm rất nổi tiếng trong suốt chiều dài lịch sử vẻ vang, tác phẩm truyền kiếp nhất thì đến từ tận thời đồ đá mới. [ 154 ] Ngoài những tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật, một phần nhiều bộ sưu tập của kho lưu trữ bảo tàng là những hiện vật cung đình, có cả những vật phẩm Open trong hoàng cung hoặc được hoàng tộc sử dụng trong đời sống hàng ngày, góp thêm phần lưu giữ những nếp sống thường nhật và nghi lễ của hoàng gia xưa kia. [ 155 ]
Đông Hoa MônCánh phía tây Ngọ Môn
Một bức trang trí tường tráng men
Một con Lân mạ vàng trước cửa Dưỡng Tâm Điện
Tử Cấm Thành đã ảnh hưởng tác động đến sự tăng trưởng kiến ​ ​ trúc Trung Quốc về sau và là nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ .

Tử Cấm Thành trên các tác phẩm nghệ thuật, phim ảnh, văn học và văn hóa đại chúng

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Sửa Tủ Lạnh

Trung Tâm Bảo Hành

Alternate Text Gọi ngay