Phú Thọ – Wikipedia tiếng Việt

Phú Thọ là một tỉnh thuộc vùng Đông Bắc Bộ, Việt Nam.[8][9]

Năm 2018, Phú Thọ là đơn vị chức năng hành chính Nước Ta đông thứ 21 về số dân, xếp thứ 35 về Tổng sản phẩm trên địa phận ( GRDP ), xếp thứ 46 về GRDP trung bình đầu người, đứng thứ 23 về vận tốc tăng trưởng GRDP. Với 1.404.200 người dân [ 10 ], GRDP đạt 57.353 tỉ Đồng ( tương ứng với 2,34800 tỉ USD ), GRDP trung bình đầu người đạt 38,5 triệu đồng ( tương ứng với 1.672 USD ), vận tốc tăng trưởng GRDP đạt 8,34 %. [ 11 ] Tỉnh nổi tiếng từng là châu Phong – kinh đô nước Văn Lang .
Tỉnh có vị trí địa lý :

Đây là tỉnh nằm trong quy hoạch vùng thủ đô Hà Nội.

Bạn đang đọc: Phú Thọ – Wikipedia tiếng Việt

Thành phố Việt Trì là TT hành chính, kinh tế tài chính chính trị văn hóa truyền thống giáo dục của tỉnh, cách TT Hà Nội Thủ Đô TP.HN 80 km và trường bay quốc tế Nội Bài 50 km về phía tây bắc. Thành phố Việt Trì nằm đối lập với huyện Ba Vì, Thành Phố Hà Nội qua sông Hồng. [ 12 ]

Các điểm cực của tỉnh Phú Thọ :[sửa|sửa mã nguồn]

Lăng vua Hùng trên núi Nghĩa Lĩnh
Phú Thọ được coi là vùng Đất Tổ cội nguồn của dân tộc bản địa Nước Ta. Tương truyền tại nơi đây, những vua Hùng đã dựng nước nên nước Văn Lang – nhà nước tiên phong của Nước Ta, với kinh đô là Phong Châu, tức vùng xung quanh thành phố Việt Trì thời nay .Thời Hùng Vương, nhà nước Văn Lang được chia thành 16 bộ, trong đó Phú Thọ thuộc bộ Văn Lang, TT của nước Văn Lang .Thời An Dương Vương với nhà nước Âu Lạc, Phú Thọ thuộc huyện Mê Linh .Dưới thời Bắc thuộc ( từ năm 111 trước Công nguyên đến thế kỷ thứ X ), Phú Thọ thuộc Q. Mê Linh, Tân Xương, Phong Châu .Thời loạn 12 sứ quân, Phú Thọ là địa phận chiếm đóng của 2 sứ quân Kiều Công Hãn và Kiều Thuận tại những địa thế căn cứ Hồi Hồ, Phong Châu .Thời kỳ phong kiến độc lập nhà Lý, Trần, phân cấp hành chính của Nước Ta có sự đổi khác, chính sách Q., huyện thời Bắc thuộc được thay thế sửa chữa bằng những đạo ( lộ, trấn, xứ, tỉnh ), dưới đạo là những phủ, châu, huyện. Phú Thọ thuộc lộ Tam Giang .Từ thời nhà Lê đến đầu triều nhà Nguyễn ( 1428 – 1891 ), phần nhiều tỉnh Phú Thọ ngày này thuộc tỉnh Sơn Tây trừ huyện Thanh Xuyên và huyện Yên Lập thuộc tỉnh Hưng Hóa ( huyện Thanh Xuyên nay là 3 huyện Tân Sơn, Thanh Sơn và Thanh Thủy ; huyện Yên Lập thuộc phủ Quy Hóa nay thuộc tỉnh Phú Thọ ) .Năm Minh Mạng thứ 12 ( 1831 ), nhà vua đã thực thi cải cách hành chính, đổi tổng thể những trấn trong nước là tỉnh, phân lại địa giới những tỉnh ( điều chuyển 1 số ít huyện từ tỉnh nọ sang tỉnh kia ), chia tách một số ít huyện lớn … Theo đó, trong địa phận tỉnh Sơn Tây đã điều chuyển như sau :Điều chuyển huyện Từ Liêm về tỉnh Thành Phố Hà Nội ;Điều chuyển huyện Tam Nông về tỉnh Hưng Hóa để làm tỉnh lỵ ( tỉnh Hưng Hóa khi đó gồm có hàng loạt diện tích quy hoạnh những tỉnh vùng tây bắc Nước Ta ngày này ) .Trong địa phận tỉnh Hưng Hóa, năm 1833, tách huyện Thanh Xuyên phủ Gia Hưng thành hai huyện Thanh Sơn và Thanh Thủy .Sau khi đánh chiếm Bắc Kỳ, hoàn thành xong việc xâm lược hàng loạt Nước Ta, thực dân Pháp lập ra những đạo quan binh, những quân khu, tiểu quân khu … để thuận tiện và dữ thế chủ động đàn áp những trào lưu kháng chiến. Theo đó, tỉnh Hưng Hóa với địa phận to lớn ở vùng tây-bắc Nước Ta đã được chia thành nhiều tiểu quân khu : tiểu quân khu Tuyên Quang, tiểu quân khu Lào Cai, tiểu quân khu Yên Bái, tiểu quân khu Vạn Bú ; tiểu quân khu phụ Lai Châu ( sau đổi thành những tỉnh dân sự Tuyên Quang, Yên Bái, Tỉnh Lào Cai, Sơn La, Lai Châu … ) .Sau khi cắt đi 16 châu, 4 phủ và hai huyện Trấn Yên, Văn Chấn để xây dựng những đạo quan binh, khu quân sự chiến lược, tiểu quân khu, Toàn quyền Đông Dương đã kiểm soát và điều chỉnh một số ít huyện của tỉnh Sơn Tây sang, cộng với những huyện còn lại để xây dựng tỉnh Hưng Hóa mới .Theo Điều I của Nghị định Toàn quyền Đông Dương ngày 8 tháng 9 năm 1891, tỉnh Hưng Hóa mới được xây dựng gồm có :
Như vậy tỉnh Hưng Hóa mới xây dựng có 5 huyện và là tiền thân của tỉnh Phú Thọ sau này .Ngày 9 tháng 12 năm 1892, Toàn quyền Đông Dương ra nghị định chuyển huyện Cẩm Khê nằm trong địa phận tiểu quân khu Yên Bái về tỉnh Hưng Hóa mới ; ngày 5 tháng 6 năm 1893, huyện Hạ Hòa tách khỏi tiểu quân khu Yên Bái nhập vào tỉnh Hưng Hóa mới ( trước đó ngày 9 tháng 9 năm 1891, Toàn quyền Đông Dương đã điều chuyển huyện Cẩm Khê và huyện Hạ Hòa thuộc phủ Lâm Thao, tỉnh Sơn Tây về tiểu quân khu Yên Bái ) .Tiếp đó ngày 17 tháng 7 năm 1895, hai châu Thanh Sơn và Yên Lập thuộc khu quân sự chiến lược Đồn Vàng chuyển về tỉnh Hưng Hóa mới .Ngày 24 tháng 8 năm 1895, hai huyện Hùng Quan và Ngọc Quan của phủ Đoan Hùng thuộc tiểu quân khu Tuyên Quang thuộc đạo quan binh 3 Yên Bái nhập vào tỉnh Hưng Hóa mới .Năm 1900, xây dựng thêm huyện Hạc Trì .

Ngày 5 tháng 5 năm 1903, Toàn quyền Đông Dương ký nghị định thành lập thị xã Phú Thọ trên cơ sở làng Phú Thọ thuộc tổng Yên Phú, huyện Sơn Vi. Khi đó thị xã Phú Thọ nằm ở vị trí trung tâm của tỉnh Hưng Hóa lại có sân bay, đường sắt sang Trung Quốc và nhà ga nên Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer đã quyết định chuyển tỉnh lỵ của tỉnh Hưng Hóa (từ làng Trúc Phê huyện Tam Nông) lên thị xã Phú Thọ và đổi tên tỉnh Hưng Hóa thành tỉnh Phú Thọ. Khi đó tỉnh Phú Thọ gồm có 2 phủ (Đoan Hùng, Lâm Thao), 8 huyện (Tam Nông, Thanh Thủy, Sơn Vi, Thanh Ba, Phù Ninh, Cẩm Khê, Hạ Hòa, Hạc Trì) và 2 châu (Thanh Sơn, Yên Lập).

Như vậy, ngày 8 tháng 9 năm 1891 được coi là ngày xây dựng tỉnh Phú Thọ, còn ngày 5 tháng 5 năm 1903 chỉ là ngày xây dựng thị xã Phú Thọ và ngày đổi từ tên tỉnh Hưng Hóa thành tỉnh Phú Thọ .Từ năm 1903 đến Cách mạng tháng Tám năm 1945, về cơ bản là đơn vị chức năng hành chính trong tỉnh không có những biến hóa lớn, chỉ có biến hóa tên gọi 1 số ít huyện và xây dựng một số ít làng xã mới .Năm 1919, bỏ tên huyện Sơn Vi đổi gọi là phủ Lâm Thao. Cũng chính năm này hai huyện Hùng Quan và Ngọc Quan hợp nhất thành phủ Đoan Hùng .Năm 1939, phủ Đoan Hùng chuyển gọi là châu Đoan Hùng. Cũng năm này huyện Thanh Ba đưa lên thành phủ Thanh Ba .Đến năm 1940, tỉnh Phú Thọ gồm có hai phủ : Lâm Thao, Thanh Ba ; sáu huyện : Hạ Hòa, Cẩm Khê, Hạc Trì, Thanh Thủy, Tam Nông, Phù Ninh ; ba châu : Thanh Sơn, Yên Lập, Đoan Hùng ; hai thị xã : Phú Thọ, Việt Trì và một thị xã Hưng Hóa. Toàn tỉnh có 66 tổng, 467 làng xã, 22 phố .Sau Cách mạng tháng Tám, về mặt hành chính nhà nước Nước Ta thống nhất gọi những phủ, châu, huyện là huyện, bỏ cấp tổng và triển khai hợp nhất những làng nhỏ thành xã. Năm 1946, tỉnh Phú Thọ từ 467 làng cũ hợp nhất thành 106 xã mới. Do có xã quá lớn nên giữa năm 1947, chính phủ nước nhà lại chia tách 1 số ít xã, đưa số xã từ 106 lên 150 xã .Cũng năm 1947, 5 huyện hữu ngạn sông Thao là Cẩm Khê, Tam Nông, Thanh Thủy, Thanh Sơn và Yên Lập sáp nhập vào khu 14 không thuộc tỉnh Phú Thọ. Đến tháng 2 năm 1948, khu 14 hợp nhất với khu 10 thành liên khu 10, 5 huyện hữu ngạn sông Thao lại quay trở lại tỉnh Phú Thọ .Ngày 22 tháng 7 năm 1957, xây dựng thị xã Việt Trì – thị xã thứ hai của Phú Thọ, chỉ có 4 thành phố, 293 hộ người Kinh, 30 hộ Hoa kiều .Ngày 4 tháng 6 năm 1962 thành phố Việt Trì được xây dựng theo quyết định hành động số 65 của Hội đồng nhà nước. Từ đây Việt Trì trở thành tỉnh lị của Phú Thọ .

Ngày 26 tháng 1 năm 1968, Ủy ban thường vụ Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra nghị quyết số 504-NQ/TVQH về việc hợp nhất hai tỉnh Phú Thọ và Vĩnh Phúc thành tỉnh Vĩnh Phú; theo cách đặt của Chủ tịch Hồ Chí Minh, tên tỉnh được ghép tên 2 tỉnh là Vĩnh Yên cũ và Phú Thọ. Thành phố Việt Trì trở thành tỉnh lỵ của Vĩnh Phú.[13]

Ngày 5 tháng 7 năm 1977 [ 14 ] :
Ngày 22 tháng 12 năm 1980, chia huyện Sông Thao thành 2 huyện Yên Lập và Sông Thao, chia huyện Sông Lô thành 2 huyện Đoan Hùng và Thanh Hòa, chuyển 4 xã thuộc huyện Sông Lô vừa giải thể về huyện Phong Châu. [ 15 ]Ngày 7 tháng 10 năm 1995, chia lại huyện Thanh Hòa thành 2 huyện Thanh Ba và Hạ Hòa, chuyển 10 xã thuộc huyện Sông Thao về huyện Hạ Hòa. [ 16 ]

Kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa IX đã thông qua nghị quyết (ngày 26 tháng 11 năm 1996) về việc chia và điều chỉnh địa giới hành chính một số tỉnh, trong đó có việc tái lập tỉnh Vĩnh Phúc và tỉnh Phú Thọ[17]. Tỉnh Phú Thọ chính thức được tái lập và đi vào hoạt động từ ngày 1 tháng 1 năm 1997, ngay năm sau Phú Thọ được công nhận là tỉnh miền núi.

Xem thêm: Mạch điện tử là gì? Các loại mạch điện tử cơ bản – VCC TRADING – Nhà phân phối thiết bị công nghiệp tiêu chuẩn

Khi tách ra, tỉnh Phú Thọ có diện tích quy hoạnh 3.465,12 km², dân số 1.261.949 người, gồm 10 đơn vị chức năng hành chính cấp huyện : thành phố Việt Trì ( tỉnh lỵ ), thị xã Phú Thọ và 8 huyện : Đoan Hùng, Hạ Hòa, Phong Châu, Sông Thao, Tam Thanh, Thanh Ba, Thanh Sơn, Yên Lập .Ngày 24 tháng 7 năm 1999, huyện Phong Châu chia lại thành hai huyện Phù Ninh và Lâm Thao ; huyện Tam Thanh chia lại thành hai huyện Tam Nông và Thanh Thủy. [ 18 ]Ngày 8 tháng 4 năm 2002, đổi lại tên huyện Sông Thao thành huyện Cẩm Khê. [ 19 ]Tại nghị định số 61/2007 / NĐ-CP ngày 9 tháng 4 năm 2007 của cơ quan chính phủ nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, huyện Thanh Sơn được tách thành 2 huyện : Thanh Sơn và Tân Sơn. [ 20 ]Như vậy, tỉnh Phú Thọ có 1 thành phố, 1 thị xã và 11 huyện như thời nay .
Tỉnh Phú Thọ có 13 đơn vị chức năng hành chính cấp huyện thường trực, gồm có 1 thành phố, 1 thị xã và 11 huyện với 225 đơn vị chức năng hành chính cấp xã, gồm có 197 xã, 17 phường và 11 thị xã. [ 21 ]

Điều kiện tự nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Địa hình núi đá vôi tại Vườn quốc gia Xuân Sơn, Phú Thọ

Tổng diện tích quy hoạnh tự nhiên toàn tỉnh 3.532,9493 km², chiếm khoảng chừng 1,1 % diện tích quy hoạnh cả nước .
Phú Thọ nằm trong vùng khí hậu cận nhiệt đới ẩm, có một mùa đông khô và lạnh. Nhìn chung khí hậu của Phú Thọ thuận tiện cho việc tăng trưởng cây cối, vật nuôi phong phú .

• Lượng mưa trung bình hàng năm trên toàn tỉnh là 1600 – 2000 mm/năm.
• Nhiệt độ trung bình các ngày trong năm là 23,4 °C.
• Số giờ nắng trong năm: 1600 – 1750 giờ/ năm.[22]
• Độ ẩm tương đối trung bình hàng ngày là 85%.

Phú Thọ là tỉnh miền núi, trung du nên địa hình bị chia cắt, được chia thành những tiểu vùng đa phần .

• Tiểu vùng phía Tây và Tây Nam hay hữu ngạn sông Hồng gồm các huyện: Thanh Sơn, Tân Sơn, Yên Lập, Tam Nông, Thanh Thủy, Cẩm Khê và một phần của Hạ Hòa có diện tích tự nhiên gần 2.400km2, bằng 67,94% diện tích tự nhiên toàn tỉnh; độ cao trung bình so với mặt nước biển từ 200 – 500m. Đây là tiểu vùng có những lợi thế phát triển chủ yếu như: trồng cây ôn đới, cây công nghiệp ngắn ngày và dài ngày, cây lâm nghiệp, chăn nuôi đại gia súc, khai thác khoáng sản, du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng… Tuy nhiên, tiểu vùng này có nhiều khó khăn về giao thông và dân trí còn thấp nên việc khai thác tiềm năng nông, lâm, khoáng sản… để phát triển kinh tế – xã hội còn hạn chế.
• Tiểu vùng Đông Bắc hay tả ngạn sông Hồng gồm thành phố Việt Trì, thị xã Phú Thọ và các huyện: Lâm Thao, Phù Ninh, Thanh Ba, Đoan Hùng và phần còn lại của Hạ Hòa, có diện tích tự nhiên 1.132,5km2, bằng 32,06% diện tích tự nhiên toàn tỉnh. Địa hình đặc trưng của tiểu vùng này là các đồi gò thấp, phát triển trên phù sa cổ (bình quân 50 – 200m) xen kẽ với những dộc ruộng và những cánh đồng bằng ven sông. Đây là vùng tương đối thuận lợi cho phát triển cây công nghiệp, cây ăn quả, sản xuất lương thực, nuôi trồng thủy sản và chăn nuôi. Một số khu vực tập trung những đồi gò thấp tương đối bằng phẳng (tập trung chủ yếu ở vùng Đông Nam của tỉnh) thuận lợi cho phát triển các khu công nghiệp, cụm công nghiệp và phát triển các hạ tầng kinh tế – xã hội khác.

Thành phố Việt Trì là điểm đầu của tam giác châu Bắc Bộ. Vùng núi chiếm 79 % diện tích quy hoạnh tự nhiên toàn tỉnh ; vùng trung du chiếm 14,35 % diện tích quy hoạnh ; vùng đồng bằng chiếm 6,65 % diện tích quy hoạnh. Điểm cao nhất có độ cao 1.200 m so với mực nước biển, điểm thấp nhất cao 30 m ; độ cao trung bình là 250 m so với mực nước biển .
Đoạn sông Lô chảy qua địa phận Việt Trì, Phú Thọ
Phú Thọ có ba con sông lớn chảy qua : sông Hồng ( đoạn từ Lao Cai đến Việt Trì được gọi là sông Thao ), sông Lô và sông Đà, chúng hợp lại với nhau ở Thành phố Việt Trì ( trên trong thực tiễn thì đoạn sông Đà giao với sông Hồng cách chỗ hợp lưu sông Lô và sông Hồng 12 km ). Chính vì vậy mà đây được gọi là ” ngã ba sông “. Tương truyền tại nơi giao của ba dòng nước này luôn mang lại suôn sẻ thế cho nên nơi đây thường tập trung chuyên sâu những người đến lấy nước để cầu may khi dựng nhà, động thổ … Xuất hiện nghề lấy nước bán …Ngoài ra, Phú Thọ còn có một vài con sông ngòi nhỏ :Là phụ lưu của sông Lô như sông Chảy ( từ hồ hồ Thác Bà đến ngã ba Đoan Hùng ), ngòi Chanh ( Phù Ninh, Việt Trì ), Sông Đồng Y, Suối Vai, Suối Nhà Dao, Suối Hố Nứa, Ngòi Rượm, Ngòi Dầu ( Đoan Hùng, Phù Ninh ), Ngòi Tế ( Đoan Hùng ) …Là phụ lưu của sông Chảy như Ngòi Ham, Ngòi Nga, Ngòi Duỗn ( Đoan Hùng ) …Là phụ lưu của sông Thao như sông Bứa ( hay Ngòi Bứa, bắt nguồn từ Sơn La và hợp lưu với Sông Thao ở vùng giáp ranh Tam Nông và Cẩm Khê ), sông Mùa, sông Dân, sông Diên, Ngòi Lạt, suối Cái ( Thanh Sơn ) ; Ngòi Me, Sông Cầu Tây, Khe Con Rùa, Ngòi Rành, Ngòi Cỏ ( Cẩm Khê ), Ngòi Vân, Ngòi Sen, Ngòi Lửa ( hay Lửa Việt ), Ngòi Mỹ, Ngòi Quê, Ngòi Chán, Suối Rích, Suối Ngay, Suối Khe Ngọt, Ngòi Lao ( Hạ Hòa ), ngòi Me, ngòi Cỏ, Ngòi Giành ( hay Ngoài Giam ở Yên Lập, Hạ Hòa ), ngòi Mạn Lạn ( Thanh Ba ) …Là phụ lưu của sông Bứa như Sông Gôm, Sông Cô Sơn, Sông Mứa, Sông Min, Sông Giày, Ngòi Sài, Ngòi Min, Suối Dài, Suối Ngầu, Suối Thông, Suối Dân, Suối Nước Thang, Suối Dụ, Suối Chiềng, Suối Ràm, Suối Vuỗng, Suối Xuân, Suối Min, Suối Cúc, Suối Sung, Suối Quả, Suối Đáy, Suối Sạn, Suối Cú, Suối Tấm, Suối Giát, Suối Lê, Suối Chiêu, Suối Buông ( Tân Sơn ), Sông Dân, Sông Giân ( hay Sông Diên ), Ngòi Yên, Suối Chát, Suối Khoa, Suối Lánh, Suối Khánh, Suối Giân, Suối Chỏi, Suối Sinh, Suối Giàu, Suối Dạn, Suối Xé, Suối Gân, Suối Chôm, Suối Thân, Ngòi Kết, Suối Măng, Suối Khắc, Suối Tháng, Suối Giùng ( Thanh Sơn ), Suối Dọc, Suối Liệm, Suối Bớt, Suối Lèn, Suối Trong Vung, Suối Dè, Suối Thứ ( Tân Sơn, Thanh Sơn ), Sông Cây Ngõa, Suối Dầu Dương ( Tam Nông ) …Là phụ lưu của sông Đà như Ngòi Lạt, Suối Quất, Suối Cái, Suối Vui, Suối Cháu, Suối Khoang Xanh, Suối Vai Chót, Suối Đá Mài ( Thanh Sơn ), Ngòi Xem, Ngòi Tre, Ngòi Tu Vũ, Ngòi Cái, Suối Sương ( Thanh Thủy ) …Hệ thống sông ngòi phong phú và phong phú và đa dạng khiến Phú Thọ có nhiều hồ, đầm lớn trong đó tập trung chuyên sâu nhất ở khu vực Hạ Hòa, Cẩm Khê, Tam Nông dọc theo lưu vực sông Thao. Nhiều hồ, đầm lớn như : Hồ Đồng Phai, Hồ Hiền Lương, Hồ Bến Thẩn, Hồ Láng Thượng, Hồ Chính Công, Hồ Đầm Trắng, Hồ Đồng Máng, Hồ Đồng Đào, Hồ Phùng Thịnh, Hồ Liên Phương, Hồ Thanh Ba, Đầm Chiêm, Đầm Cây Si, Đầm Ao Châu, Đầm Meo, Đầm Lang Trì, Đầm Đung, Đầm Láng ( Hạ Hòa ), Hồ Ngả Hai, Hồ Nưa, Hồ Vực Sy, Hồ Thụy Liễu, Hồ Đồng Mèn, Đầm Cây Si, Đầm Chiêm, Đầm Mùn, Đầm Trắng, Đầm Phai Lớn, Đầm Sảy, Đầm Si, Đầm Trắng, hồ Đồng Đào ( Cẩm Khê ), Hồ Độc Giang ( Yên Lập ), Hồ Lạc Lang, Hồ Đầm Cả, ( Việt Trì ), Hồ Liên Phương ( Đoan Hùng ), Đầm Vang, Đầm Cả ( Phù Ninh ), Đầm Câu Cá, Đầm Thọ Sơn, Đầm Ngoài, Đầm Trong, Đầm Đức Phong, Đầm Lại Đăm, Đầm Cùng ( Tam Nông ) …
Theo tìm hiểu dân số ngày 01 tháng 4 năm 2019, Phú Thọ có 1.463.726 người, phái mạnh có 726.909 người, phái đẹp có 736.817 người, với tỷ lệ dân số 373 người / km². Với số dân này Phú Thọ đứng thứ 21 ( sau tỉnh Tỉnh Bình Định và trước tỉnh Thành Phố Bắc Ninh ) trong 63 tỉnh, thành cả nước. Tổng số hộ mái ấm gia đình là 402.618 hộ, với trung bình là 3,6 người / hộ ( cả nước trung bình là 3,5 người / hộ ). Tỷ lệ dân số sống tại nông thôn, vùng núi 81,9 % và tại thành thị 18,1 %, đây là tỉ lệ thấp hơn nhiều so với trung bình cả nước. Tỉ lệ tăng dân số trung bình quy trình tiến độ từ 2009 – 2019 là 1,06 % ( thấp hơn trung bình cả nước là 1,14 % ). Tỷ lệ đô thị hóa tính đến năm 2022 đạt 23 % .Dân tộc Kinh là thành phần có tỉ lệ lớn nhất trong cơ cấu tổ chức những thành phần dân tộc bản địa ở Phú Thọ. Theo tìm hiểu dân số ngày 1/4/2019, thì hội đồng người Kinh có 1.214.162 người ( chiếm 83 % ), ngoài những còn có hội đồng người Mường, Dao, Sán Chay có số dân tương đối phần đông .Tính đến ngày 1 tháng 4 năm 2019, toàn tỉnh có 9 tôn giáo khác nhau đạt 155.114 người, nhiều nhất là Công giáo có 130.193 người, tiếp theo là Phật giáo có 24.790 người. Còn lại những tôn giáo khác như đạo Tin Lành có 92 người, Hồi giáo có 31 người, đạo Cao Đài có ba người, Phật giáo Hòa Hảo có hai người, Tứ Ân Hiếu Nghĩa, Baha’i giáo và Bà La Môn mỗi tôn giáo chỉ có một người. [ 24 ]
– Đền Hùng là khu di tích lịch sử gồm đền Hạ, Gác chuông, chùa Thiên Quang, đền Trung, đền Thượng, lăng vua Hùng thứ 6, đền Giếng. Lễ hội chính hàng năm vào ngày 10-3 âm lịch .- Đền Âu Cơ ( Hiền Lương, Hạ Hòa ). Gắn liền với thần thoại cổ xưa Lạc Long Quân và Âu Cơ. Trong đền có tượng mẹ Âu Cơ ( tổ Mẫu của hội đồng người Việt ) đặt ở vị trí sang trọng và quý phái. Lễ hội đền hàng năm được tổ chức triển khai vào ngày mùng 7 tháng Giêng âm lịch .- Chùa Xuân Lũng ( xã Xuân Lũng, Lâm Thao ). Chưa xác lập đúng mực chùa được thiết kế xây dựng vào năm nào. Khoảng thời Lý – Trần chùa đã được trùng tu nhiều lần. Di tích còn lại lúc bấy giờ ở chùa là một bia đá có chiều ngang 3,2 mét, rộng 1,23 mét, cao 0,95 mét có niên đại 1377 – 1387 ở chính điện .- Chùa Phúc Thánh tọa lạc trên núi Ngọc Phúc xã Hương Nộn, Tam Nông chùa do phu nhân thứ năm của vua Lý Thần Tông là Lê Thị Lan Xuân kiến thiết xây dựng vào năm Ất Sửu 1145 ( đời vua Lý Anh Tông ). Bà đã tu hành và mất tại đây vào Tân Mão ( 1171 ). Trên điện chùa có tượng thờ bà gọi là tượng thánh Mẫu. Mộ bà táng ở phía Tây chùa. Chùa Phúc Thánh là một số ít ngôi chùa thời Lý còn lại đến nay với nhiều chi tiết cụ thể kiến trúc cổ trên vật liệu gỗ quý .- Hội đánh cá thờ ( Kẻ Giáp, Tứ Xã, Lâm Thao ) tối 11 rạng 12 tháng 12 âm lịch .- Hội Cầu tháng Giêng ( Đào Xá, Thanh Thủy ) có nhiều nghi lễ và nhiều trò vui như múa voi, thổi cơm thi. Lễ hội tổ chức triển khai vào ngày 27-28 tháng Giêng .- Hội Chu Hóa ( Chu Hóa, Lâm Thao ) ngày 5 tháng Giêng nhằm mục đích tưởng niệm 3 đồng đội Cả Đông, Nhị Đông, Tam Đông tương truyền là tướng giỏi của vua Hùng Vương thứ 18 .- Hát xoan là loại dân ca lễ nghi của vùng đất tổ. Kiểu thức hát xoan gần giống như hát dậm hay hát dô. Hát xoan theo trình tự pháp luật gồm phần nghi lễ tôn giáo và phần diễn xướng. Cơ bản là hát lối và ngâm đọc, có thêm hát hội mang đặc thù trữ tình với nội dung về tình yêu đôi lứa, giao duyên. Cuộc đời hát là ” giã cá ” kết thúc quy trình diễn xướng .
Phú Thọ là cửa ngõ, TT kinh tế tài chính của liên tỉnh phía Bắc, nằm trong vùng đô thị Thành Phố Hà Nội, hiên chạy dọc kinh tế tài chính Côn Minh – TP. Hà Nội – TP. Hải Phòng nên có nhiều lợi thế để tăng trưởng kinh tế tài chính. Tổng thu ngân sách trên địa phận tình năm 2018 ước đạt 6.025 tỷ đồng, xếp thứ 2 trong 14 tỉnh khu vực miền núi, trung du phía Bắc. Tổng vốn góp vốn đầu tư triển khai năm 2018 ước đạt 26,6 nghìn tỷ đồng, tăng 15,2 % so với cùng kỳ. Tính đến ngày 15/12/2018, toàn tỉnh đã cấp ĐK xây dựng mới cho 767 doanh nghiệp với số vốn ĐK là 3.769,5 tỷ đồng, tăng 17,6 % về số doanh nghiệp nhưng giảm 10,9 % về số vốn ĐK ; trung bình vốn ĐK một doanh nghiệp đạt 4,9 tỷ đồng .Tổng sản phẩm trên địa phận tỉnh ( GRDP ) năm 2018 theo giá so sánh 2010 ước đạt 40.890,4 tỷ đồng, tăng 8,34 % so với năm 2017 [ 25 ]. Phú Thọ là một trong những địa phương có quy trình thiết kế xây dựng thôn mới đạt nhiều hiệu quả tích cực nhất trong số những tỉnh trung du và miền núi phía Bắc, tính đến ngày 30/9/2019 đã có 93/247 xã đạt chuẩn nông thôn mới ( chiếm 37,7 % số xã ) .Phú Thọ có 07 khu công nghiệp và gần 30 Cụm công nghiệp với diện tích quy hoạnh gần 4.000 ha : KCN Thụy Vân, TP Việt Trì : 323 ha ; 2 KCN Trung Hà và Tam Nông huyện Tam Nông : 550 ha ; KCN Phú Hà, TX Phú Thọ : 450 ha ; KCN Phù Ninh, huyện Phù Ninh : 100 ha ; KCN Cẩm Khê, huyện Cẩm Khê : 450 ha ; KCN Hạ Hòa, huyện Hạ Hòa : 400 ha. Các KCN đều được liên kết với nút lên xuống của đường cao tốc Hà Nôi – Tỉnh Lào Cai và đường Hồ Chí Minh .

Lễ hội và địa danh văn hóa[sửa|sửa mã nguồn]

Phú Thọ có nền văn hóa truyền thống tỏa nắng rực rỡ từ truyền kiếp. Những di chỉ khảo cổ văn hóa truyền thống Sơn Vi, Đồng Đậu, Làng Cả và nhiều đình, chùa, lăng, tẩm còn lại quanh vùng núi Nghĩa Lĩnh cho thấy đất Phong Châu là một TT văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa Việt. Di tích lịch sử vẻ vang quan trọng là đền quốc mẫu Âu Cơ, khu di tích lịch sử đền Hùng .Đây là vùng đất có nhiều liên hoan, đáng kể nhất là liên hoan Giỗ tổ Hùng Vương ( mùng 10 tháng Ba âm lịch ). Các dân tộc bản địa ít người cũng có những đặc trưng văn hóa truyền thống riêng của mình : người Mường có nhiều truyện thơ, ca dao, tục ngữ, hát xéc bùa, hát ví, hát đúm. Người Việt có hát xoan, hát ghẹo … Các liên hoan tiêu biểu vượt trội trong tỉnh hoàn toàn có thể kể đến :
Ngoài ra còn nhiều liên hoan khác như : Hội chùa Thắm ( 5/5 âm lịch – Xã Võ Lao, huyện Thanh Ba ) ; Hội đình Cả ở xã Võ Lao, huyện Thanh Ba suy tôn : Thần Nông, thần Núi, thần Nước ; Lễ hội Gia Thanh ; Hội Chu Hóa ; Lễ Cầu tháng Giêng ; Hội đình nghè tổ chức triển khai tại xã Văn Lang, huyện Hạ Hòa, vào ngày chính hội mùng 10 tháng giêng hàng năm ; Hội đền Nghè ở xã Năng Yên, Thanh Ba vào ngày mùng 7 tháng giêng hàng năm ; Hội Đâm Đuống ( Tết Doi ) ở Xã Thu Cúc, Tân Sơn vào ngày tết ( mồng 8 tháng 1 âm lịch ) hàng năm, …

Làng nghề truyền thống lịch sử[sửa|sửa mã nguồn]

• Xã Sai Nga huyện Cẩm Khê có nghề truyền thống là may nón lá. Đây là loại nón làm từ lá cọ. Trước đây khi nón lá còn thịnh hành tại làng nghề này nhà nào cũng may nón bán nhưng hiện nay khi cuộc sống, nhu cầu đã thay đổi, ít người còn làm.
• Huyện Lâm Thao có làng nghề ủ ấm Sơn Vi, làng nghề chăn nuôi rắn Tứ Xã.
• Làng làm bún Hùng Lô (xã Hùng Lô – TP. Việt Trì) đã được UBND tỉnh công nhận là làng nghề truyền thống.
• Xã Tùng Khê huyện Cẩm Khê có nghề truyền thống là đan thúng, người dân trong xã đều biết đan thúng. Những đứa trẻ học lớp 1, lớp 2 cũng ngồi đan Thúng giúp gia đình trong những khi ở nhà. Cứ mỗi ngày mồng 1, 6, 11, 16, 21, 26 âm lịch hàng tháng xã lại hội họp chợ mua bán trao đổi Thúng diễn ra vào 2 đến 5h30 sáng mùa hè và từ 4h đến 6h30 vào mùa đông.
• Xã Lâm Lợi Huyện Hạ Hòa có làng nghề làm bánh cuốn nóng gia truyền, hiện nay trong xã có khoảng 300 cửa hàng kinh doanh ở khắp các tỉnh phía Bắc với khoảng 700 lao động trong xã thu nhập trung bình khoảng 10 triệu/người/tháng.
• Làng cá chép đỏ thôn Thủy Trầm xã Tuy Lộc. Cứ mỗi năm vào dịp Tết ông Táo, làng cung cấp trên dưới 40 tấn cá chép đỏ cho nhân dân khắp cả nước. Đây được ví như vựa cá chép đỏ lớn nhất miền Bắc.

Sau khi uống xong một chén rượu hay một cốc bia người dân Phú Thọ nói riêng và một số tỉnh miền tây bắc nói chung (Vĩnh Phúc, Yên Bái, Lào Cai) thường bắt tay, thể hiện tình cảm và sự trân trọng với nhau[26].

Xem thêm: 1000 mạch điện tử ứng dụng trong một phần mềm

Các trường ĐH[sửa|sửa mã nguồn]

• Trường Đại học Hùng Vương (Đ. Nguyễn Tất Thành – P. Nông Trang – TP. Việt Trì)
• Trường Đại học Công nghiệp Việt Trì (Cơ sở 1: QL 32C – X. Tiên Kiên – H. Lâm Thao; Cơ sở 2: P. Tiên Sơn – P. Tiên Cát – TP. Việt Trì)

Các trường cao đẳng[sửa|sửa mã nguồn]

• Cao đẳng Công nghiệp Thực phẩm (Đ. Nguyễn Tất Thành – Phường Tân Dân – TP. Việt Trì)
• Cao đẳng Dược Fushico (Đ. Hùng Vương – Phường Gia Cẩm – TP. Việt Trì)
• Cao đẳng Nghề Phú Thọ (Đ. Hùng Vương – Phường Vân Phú – TP. Việt Trì)
• Cao đẳng nghề công nghệ Giấy và cơ điện (Đ. Nội Thị – TT. Phong Châu – H. Phù Ninh)
• Cao đẳng nghề Cơ điện Phú Thọ (K. 5 – TT. Thanh Ba – H. Thanh Ba)
• Cao đẳng nghề Nông nghiệp và PTNT Phú Thọ (TT. Thanh Ba – H. Thanh Ba)
• Cao đẳng nghề Công nghệ và Nông lâm Phú Thọ (X. Hà Lộc – TX. Phú Thọ)
• Cao đẳng Công nghiệp quốc phòng (Cơ sở 1: P. Thanh Vinh – TX. Phú Thọ)
• Cao đẳng Y tế Phú Thọ (P. Cao Bang – P. Trường Thịnh – TX. Phú Thọ)
• Cao đẳng công nghiệp Hóa chất (QL 32C – TT. Hùng Sơn – H. Lâm Thao)

Đồi chè (trà) ở Phú Thọ
Phú Thọ có 1 số ít sản vật địa phương khá đặc biệt quan trọng :

Danh sách ẩm thực ăn uống[sửa|sửa mã nguồn]

Các đặc sản nổi tiếng, ẩm thực địa phương ở Phú Thọ như : thịt chua Thanh Sơn, nếp gà gáy Mỹ Lung, cá thính Tử Đà, bánh nẳng làng Dòng, chè lam đền Hùng, rau dớn Xuân Sơn, cuốn cão làng Sỏi, thịt lợn lửng, rau sắn, măng sặt Ấm Hạ, thịt nộm nâu người Mường, hồng Gia Thanh, mì gạo Hùng Lô, hạt dổi Xuân Sơn, bánh tai hòn Phú Thọ, quế Yên Lập, xôi cọ, tương làng Bợ, mục hoa chuối Tân Sơn, chè búp khô, chè xanh, cơm nắm lá cọ Phù Ninh, khoai tầng vàng Tân Sơn, cá sỉnh Ngòi Lao, rượu hoẵng người Dao Thanh Sơn, nhộng tằm lá sắn Đồng Lương, cơm lam người Mường, cọ ỏm, kẹo lạc Việt Trì, bưởi Đoan Hùng, bánh củ mài đền Hùng, rau đắng cảy, tương Dục Mỹ, rau đồ người Mường Thanh Sơn, bánh cuốn Lâm Lợi, nhộng cọ, cá lăng, gà chín cựa Xuân Sơn, đu đủ Tam Nông, thịt chó Việt Trì, bánh chưng làng Xốm, xôi ngũ sắc Tân Sơn, bánh tẻ mật Đào Xá, vịt lam Xuân Sơn, bún tươi xóm Chùa, bánh sắn Phù Ninh, rêu đá Tân Sơn, chè san tuyết Xuân Sơn, trám om kho cá, bánh trứng kiến người Mường, xáo chuối Cao Xá, bánh tẻ Hà Thạch .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://suachuatulanh.edu.vn
Category : Điện Tử